TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ 7.ÜNİTE ÖZET 

EKONOMİDE DIŞA AÇILMA VE KÜRESEL REKABETE

*Türkiye ekonomisi 1970’li yıllarda artan petrol fiyatlarından olumsuz etkilendi. Ham petrolün varili küresel piyasalarda 3.5 doların altında satılırken 5 Ekim 1973’de Yom Kippur Arap-İsrail Savaşının ardından gelen petrol fiyat artışları Türkiye’nin dış ticaret hadlerini bozdu.

*1970’li yılların sonunda İran şahı’nın devrilmesi (16 Ocak 1979) ve ardından çıkan İran-Irak Savaşı (22 Eylül 1980) ham petrol fiyatlarını yükseltti

*14 Ekim 1971 seçimlerinde iktidara gelen Bülent Ecevit Hükümeti, 1971’de Nihat Erim Hükümeti’nin koyduğu haşhaş ekim yasağını kaldırdı. Bu yasağın kaldırılması Türkiye-ABD ilişkilerinin gerilmesine

neden oldu.

* Kıbrıs’ta yapılan darbe girişiminin ardından Türkiye’nin Kıbrıs Harekâtı nedeniyle Amerika’nın 5 şubat 1975’te koyduğu ve 26 Eylül 1978’e kadar devam eden silah ambargosu Türkiye ekonomisini olumsuz etkiledi.

*Türkiye, 1957’de IMF ile ilk stand-by antlaşmasını imzaladı.

24 OCAK KARARLARI

25 Ocak 1980 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan ekonomik istikrar tedbirlerine

göre:

*Ticaret Bakanlığı ve Sanayi Teknoloji Bakanlığı bünyesindeki teşvik birimleri “Başbakanlık Teşvik Uygulama Dairesine” bağlandı.

*Başbakanlık bünyesinde “Yabancı Sermaye Dairesi “kurulması kararlaştırıldı.

*Birden çok bakanlığı ilgilendiren konularda hızla karar alabilmek için “Koordinasyon Kurulu”,

*Para ve kredi politikasının uygulanmasında koordinasyonu sağlamak için “Para ve Kredi Kurulu” kuruldu.

*Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 25 sayılı karar yayınlanarak 47.1 lira olan 1 ABD doları 70 lira olarak belirlendi.

*Türk lirası, ABD doları karşısında yüzde 32.7 oranında değer kaybetti.

*İhracatın sigortasında kullanılmak üzere “Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu” kuruldu.

*Yabancı sermaye yatırımlarında hızla karar alabilmek için Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı yayınlandı

*Gazete kâğıdı ithalatına gümrük vergisi muafiyeti getirildi. Ürün fiyatlarını kontrol eden fiyat Kontrol Komitesi kaldırıldı.

*Faiz oranları yeniden belirlendi.

 *Türkiye’nin petrol ihtiyacının süratle karşılanması için TPOA’nın ruhsat sahibi olduğu alanlar dahil, petrol aramalarında yerli ve yabancı arayıcılara açılması için Petrol Aramaları Hakkında Karar çıkartıldı.

*Temel mal hizmetler, elektrik (ferrokrom ve alüminyum üretimi için), kömür, her çeşit sun’i gübre, Devlet Demir Yolları, Denizcilik Bankası ve D.B. Deniz Nakliyat T.A.O.nun yük taşımaları olarak belirlendi.

*İhracatı teşvik için her türlü ihracat kredilerine vergi resim ve harç istisnası, ihracatı teşvik belgesi alanların döviz transferlerine kolaylık ve öncelik sağlanması kararlaştırıldı.

*Halk arasında 24 Ocak kararları olarak bilinen yeni ekonomik düzenlemelerin ardından süresi dolan IMF Stand-by anlaşması yenilendi.

12 EYLÜL DARBESİ’NİN EKONOMİYE ETKİSİ

*12 Eylül Darbesi’nin Türkiye’ye verdiği en ağır hasarlardan bir tanesi de darbeci generallerin Yunanistan’ın hiçbir koşul öne sürülmeden NATO’ya dönüşüne izin vermeleri oldu.

*Türkiye’nin Ankara Anlaşması’nın eki olan mali protokolleri doğrultusunda alması gereken yardımların ödenmesini tam üye olduktan sonra Yunanistan engelledi.

*Demokratik seçimlerin yapıldığı 1983 tarihine kadar ekonomide yaşanan en önemli olaylardan bir tanesi banker skandalı olarak ortaya çıktı.

*1981 yılının Eylül ayında bankerlere, Maliye Bakanlığı’ndan izin alma ve gerçeği yansıtan ilan

vermeleri koşulu getirilmesinin ardından panik başladı. Küçük bankerler birer birer iflas ettiler.

*AKP Hükümeti 2013’te banker skandalı sonrasında çıkarılan ve tasşye işlemlerini düzenleyen 35

sayılı kararnameyi kaldırdı. Bu düzenleme ile banker skandalı 31 yıl sonra ancak son bulabildi.

12 EYLÜL DARBESİ ARDINDAN YAPILAN İLK GENEL SEÇİMLER VE YENİ EKONOMİK DÜZENLEMELER

*6 Kasım 1983 yılında yapılan genel seçimlere Milli Güvenlik Konseyi’nin izin verdiği üç parti girdi.

*Bu partiler sırasıyla Anavatan Partisi, Halkçı Parti ve Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) olarak sıralandı

*Alınan seçim sonuçları üzerine 8 Aralık 1983’de Turgut Özal başbakan olarak görevlendirildi.

*Anavatan (ANAP) Hükümeti’nin ilk ekonomik kararı Hazineyi, Maliye’den ayırmak oldu.

*Bu düzenlemenin amacının ekonomik kararların hızla alınmasını sağlamak olduğu ileri sürüldü.

*Hükümet, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 28 sayılı karara ilişkin 29 Aralık 1983 tarihli ve 84/1 sayılı tebliği yayınlandı.

*Böylece Türk lirasının değerini gerçekçi olarak belirlemek, döviz alım ve satımlarını işlem tarihindeki kur üzerinden yapmak, kazanılan dövizlerin tasarrufunu kazanana bırakmak esası benimsendi.

ŞU KARARLAR ALINDI;

• Türkiye’deki kişilerin beraberinde döviz bulundurması serbest bırakıldı.

• Döviz kurlarının Merkez Bankası’nca günlük olarak ilan edilmesi esası getirildi.

• Kişilere, bankalarda döviz hesabı açarak serbestçe tasarruf etme hakkı tanı

ndı. Türk parası yarı konvertible oldu.

• Türkiye’ye her türlü yoldan döviz ithalatı serbest bırakıldı.

• Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışına her çıkışlarında 3 bin dolara kadar

beraberinde döviz çıkarması serbest bırakıldı.

• Her türlü menkul kıymetin ithali ve ihracı serbest bırakıldı.

• Yurt dışından döviz kredisi alınması bazı koşullarla serbest bırakıldı.

• İhracat bedeli dövizlerin yüzde 20’si ihracatçıların tasarrufuna bırakıldı.

• Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında 2 milyon dolara kadar yatırım yapmalarına izin verildi.

• Görünmeyen kalemlerden elde edilen bütün dövizlerin tasarrufu kazanana bırakıldı. Kambiyo rejiminde yapılan bu değişikliklerle ihracat ve ithalat kolaylaştırıldı.

• Dış krediler ve dış ticarette Hazine ve Ticaret Bakanlığı’nın yaptığı işlemler

bankalara devredildi.

*Yurt dışına döviz transferleri serbest bırakıldı.

*Türk parası tam konvertible oldu. Yurt dışına çıkışta yolcu beraberinde 5 bin dolara kadar nakit çıkarma hakkı verildi.

*2 Mart 1984 tarihinde 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu çıkartıldı ve Toplu Konut Fonu kuruldu.

*Menkul kıymetlere likidite sağlayan ikincil pazar olarak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (yeni adı Borsa İstanbul-BİST) kuruldu.

* İMKB 1 Ocak 1986’da faaliyete başladı.

*İlk halka arz uygulaması 1988’de Teletaş şirketinin hisselerinin halka satılmasıyla yapıldı.

*Serbest bölge kurma adımı da yine 1984’de Devlet Planlama Teşkilatı bünyesinde

Serbest Bölgeler Başkanlığı kurularak atıldı.

* İlk yasal düzenleme 1985’de yapıldı. Mersin, Antalya, Adana/Yumurtalık ve İzmir/Nemrut Serbest Bölgesi olarak belirlendi. Daha sonra İzmir/Nemrut Serbest Bölgesi, İzmir/Gaziemir olarak değiştirildi.

*Toplu konut ve altyapı ihtiyacı yanında yerli silah üretimini desteklemek için Savunma Sanayi Destekleme Fonu kuruldu.

DÖNEMİN SOSYAL, PARA VE MALİYE POLİTİKALARI

*Demokrasiye geçildikten sonra ilk grev 1987’de Seydişehir alüminyum tesislerinde yapıldı, 62 gün süren grev başarıyla sonuçlandı.

*1980 sonrasında Türk işçi hareketi açısından en önemli gelişme “1989 ilkbahar işçi eylemleri” oldu.

*Kamu kesiminde 600 bin işçinin toplu sözleşmelerinde anlaşma sağlanamaması sonucunda yemek yememe, toplu viziteye çıkma, protesto için yalın ayak yürüyüş, toplu telgraf çekme eylemleri çalışma hayatına ilişkin yeni eylem türleri olarak önem kazandı.

*Kamu maliyesinde 1980’li yılların en önemli uygulaması 2 Kasım 1984 tarihinde Katma Değer Vergisi Kanunu’nun çıkartılması oldu.

*1 Ocak 1984’den itibaren faturalı yaşama geçildi.

*Ücretlilere gıda, yakıt, eğitim, sağlık harcamalarını belgelendirmeleri halinde vergi iadesi ödenmesine ilişkin yasa yürürlüğe girdi.

*Yasanın amacı hem vergi kayıplarını önlemek hem de vatandaşa ek gelir sağlamaktı.