ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ - üNİTE 1

TÜRK TARİHİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

§  İslam öncesinde Türk tarihi geniş bozkırlara yayılmıştır.  Sadece Orta Asya’da değil, Kafkaslar, Karadeniz’in kuzeyi, Macaristan ovalarına kadar uzanmıştır.

§  En eski tarihlerinden 11. Yüzyıla kadar Moğolistan’ın doğusundaki Kerulen Irmağı’ndan Tuna boylarına kadar geniş bir alan içerisinde göç etmişlerdir.

§  Kaynakların çoğu Türk dilinde yazılmamıştır. Çince, Arapça, Farsça, Grek, Latin ve Rusça olarak yazılmıştır. Ayak izleri geriye doğru takip edildiğinde, geniş bir alana yayıldığı için ve farklı dillerde yazıldığı için araştırma yaparken zorlanılması kaçınılmazdır.

§  Eski Türk toplulukları su kaynaklarının kenarında, yazlık ve kışlık hayatın üzerine kurulu bir sistemleri vardır. Her topluluk, kendi insanları ve ekonomisinin temel dayanağı olan hayvanları ile beraber yaşıyordu.

§  Türklerin iki önemli özelliği vardır. Bunlardan biri; Türklerin yapmış olduğu göçler, bir diğeri ise; eski Türk toplumunun sosyal yapısıdır.

§  Türk göçleri; siyasi ve ekonomik sebepleri vardır.      Siyasi sebepleri; Çin ve Moğol baskılarıdır. Ekonomik sebepleri; hayat şartları, kışın ağır geçmesi, kıtlık yaşanması, nüfus artışı ve otlakların yetmemesidir.

§  Sosyal yapıları; oguş denen aile yapısından başlayarak, urug-boy, bodun ve ile kadar devam eden ve birbirinin içine girmiş halkalar seklinde bir sistem söz konusudur.  Bireylerin birbirini desteklemelerine ve beraber hareket etme arzularına etki eden bir sistemdir.

§  Zaman ve mekan denkleminde Türk boylarının Avrasya bozkırlarına kadar ilerleyerek, kendilerini Tarih sahnesine buradan katmışlardır. Elverişli topraklar üzerinde hayvancılıkla uğraşarak, zamanla da küçük siyasi birlikler kurmuşlardır. Zamanla da imparatorluğa kadar yükselmişlerdir. Asya Hun İmparatorluğu örnek olarak gösterilebilir. Egemenliğin bazen Tunguz ve Moğol kökenli topluluklara geçtiği de görülmüştür.

§  Moğol kökenli juan juan topluluğuna son vererek tarih sahnesine çıkan Göktürkler, ilk olarak Türk adını kullanan topluluktur. Kısa sürede Orta Asya’nın tamamına hakim olmuşlardır.

§  Yenisey ve Orhun ırmakları kıyıları başta olmak üzere ülkenin birçok yerinde Türk dili kullanarak, taşlara yazılar yazılmıştır.

§  Göktürkler, bütün Türk tarihi içersinde Selçuklulara, Karahanlılara ve Osmanlılara model olma özelliği gösterir.

§  Avrupa’ya ilerleyen topluluklar arasında Avarlar, Bulgarlar, Hunlar ile sistemlerini götürülür. Avrupa’ya ulaşan topluluklar, kendi kültürlerinden katarak Avrupa’nın yapısında değişikliklere de neden olmuşlardır.

TÜRK ADI HAKKINDA

§  542 yılında Göktürk devleti ile resmi şekilde kullanılmıştır. Aslında Türük ya da Törk olarak kullanılmış fakat 19. Yüzyıl’da Türkologlar Göktürk adıyla anılmasına karar vermişlerdir.

§  Moğolistan da kurulan Türk adı devlet Orta Asya’yı, Kuzey Çini ve Tibet’i himayesi altına alıyor. Kore’den Karadeniz’e, Kuzey Afganistan, Kafkasların kuzeyi, doğudan batıya geniş topraklara sahip oluyor ve birçok kaynakta Orta Asya Türkiye adıyla anılıyor.  

§  Göktürkler, bağımsızlık serüveni yaklaşık iki yüzyıl sürmüş bir devlettir. Tarih sahnesinde çekildiği andan sonrasında bile kurulan diğer devletlere model oluyor. Bu devletlerin de farklı isimlerle anılmış olmalarına rağmen Türk kimliklerini terk etmedikleri görülüyor.

§  Türk kelimesinin anlamları çok fazla araştırılmıştır ve çok fazla anlam yüklenmiş olmasına rağmen “güç” anlamına geldiği anlaşılmıştır.

§  Türk isminin ilk hali olabileceği birçok tahminde bulunulmuştur.

TÜRKİYE VE TÜRK YURDU

§  Türkiye tabiri 6. Yy Bizanslılar tarafından Orta Asya için kullanılmıştır. Volga’dan Orta Asya da denilmiştir.

§  Osmanlı devleti batılılar tarafından Türk devleti olarak tanımlanmıştır.  Tarihte 11 – 12. Yy’da Mısır ve Suriye’ye de Türkiye denildiği görülmüştür. Anadolu ise 12. Yy’dan itibaren Türkiye olarak adlandırılmıştır.

§  Günümüz sınırlarına göre Balkanlardan Çin Seddi’ne kadar olan topraklar arasında Türkler değişik toprakları yurtluk olarak kullanmışlardır.

§  Doğudan batıya Yakutistan’dan Kırım ve Kazan’a kadar uzanmışlar.

§  Orta Asya Dört bin yıl, Anadolu bin yıl boyunca yurt olmuştur.

ASYA HUN İMPARATORLUĞU

M.Ö. 221 – M.S. 439

§  Orta Asya’nın tarih sahnesinde görülen ilk büyük imparatorluğudur.

§  Çin kayıtlarında 2255’lere kadar tarihi gider. M.Ö. 318 yılında ilk kullanılan bu isim Soğdca bir kelime olarak tam Türkçesi Hun olarak çevrilmiştir.

§  Tarihlerine dair bilgilerine kaplumbağa kabuklarına ve kemikler üzerine yazılan yazılardan ulaşıyoruz. Bu yazılarda Hunların atalarının Çinlilerle ilişkilerini anlatmaları vardır.

§  Ordos ve Kansu arasındaki yol Çin’e akın yolu olarak kullanılmıştı. Bu akınlar sonucunda Çin’deki gelişmemiş kültürün yerine, demir kullanma at evcilleştirme ve gök tanrı inancı artık Çin’de de görülmeye başlanmıştır.

§  Çin üzerine akınlar devam etmiş ve Çin Seddi’nin ilk temelleri M.Ö. 780’li yıllarda atılmış. Hunların akınlarına karşı koymak için yapılmış. İnşası M.Ö. 247 – 221 yıları arsında tamamlanmıştır.

§  Adı bilinen ilk hükümdar Tou-man’dır. Çinliler, bu dönemde Hunları yenmiştir. Bu olay, Ötüken ve Moğolistan da Hun nüfusunun güçlenmesine yardımcı olmuştur.

§  Mete M.Ö. 209 ‘da tahta çıkıp, doğuda ve güneydeki tehdit oluşturan kabileleri yenmiştir. Kuzey batı Çindeki eski toprakları alarak ekonomik gücüne güç katmıştır. 26 boy devleti kendisine katmıştır. Kendi ordusundan 4 kat büyük ordusu olan Çin İmparatorunu kuşatmıştır. Sınırları Kore’den Aral gölü, Baykal Gölünden Çin Seddi’ne ve Doğu Türkistan’ı içine alır.

§  Mete M.Ö. 174’de ölür. Mete’nin oğlu zamanında Asya Hun’un güçlü durumu devam ediyor. Mete’nin torunu zamanında ise ilk yıllarda başarılı iken, daha sonrasında devlet adamlarının iyi yönetememesi, Çin entrikaları savaş meydanında yenilgi almaya neden olmuştur.

§  Çine karşı üstünlüklerini bitirmek için, Çinliler diğer küçük topluluklarla ittifak kurmuşlardır. Çine karşı üstünlüklerini kaybeden Hunlar M.Ö. 56’ya kadar bağımsızlığı korumuşlar ve hem Çinlilere hem de iç karışıklıklara karşı koymak zorundaydılar.

§  Başa gecen bazı hükümdarlar, Çine bağlanmak zorunda olduğunu düşünmüş fakat kendilerine karşı çıkılmıştır.

§  Hükümdarın kardeşi kendi tarafındakilerle batı Türkistan’a yerleşip devlet kurmuş fakat Çin ordu göndererek onları M.Ö. 36 yılında yok etmişlerdir.

§  Doğuda kalanlar Çini tanımışlardır.

§  M.S. 46 yılında ağır kıtlık yaşanınca devlet zayıflamış ve Çinlilerle ekonomik destek için ittifak yapılmış. Çin entrikalarının devam etmesi sonucu M.S. 48 de kuzey ve güney olarak ayrılmışlar.

§  Kuzey hun Çine bağlanmayı reddetmiş. Varlıklarını bağımsız olarak devam etmiştir. Kıtlık yüzünden ekonomik problem yaşamış bazen Çine akın düzenlemişler. Hükümdarları Çinin himayesini kabul etse dahi diğerleri bunu düzeltmeye çalışmışlar. Çinliler bir savaş meydanında kuzey Hunlarını yendi. Çin diğer kabileleri kışkırtarak, tüm Kuzey Hunları’nın sonu gelmiştir.

§  Güney hunları ise kuzey hunlarına karşı Çinlilerin yanında yer almışlardı. M.S. 93 yılında Kuzey Hunları tamamen yok oldu. M.S. 48 ‘de Çine bağlandılar. M.S. 439 a kadar varlıklarını devam ettirdiler.

§  Hunlar çocuklarını biniciliğe alıştırmışlardır. Bu da onların hem binicilikte hem de atlı savaşlarda iyi olmalarına yardımcı olmuştur.

§  Geri çekilme taktiği ile üstün orduları dahi çember içine alarak yenebilirlerdi.

§  Hayvancılık ve tarım, ekonomisinin önemli basamaklarıydı.

§  Asya hunlarına ait yazılı metin yoktur. Çin kaynaklarında, Hun dilinde birkaç kelimenin var olduğu, müzikleri hakkında bilgiye ulaşıldığı bilinmektedir.

§  Halı, keçe örtü, at koşum takımları ve silahlar, demirden üretilmiş eşyalara rastlanılmıştır.

§  Pazırık halısı, dünyadaki ilk düğümlü örgü halıdır.

 AKHUN DEVLETİ 367 -  557 

§  Eftalitler olarak geçerler.

§  M.S. 350’li yıllardan beri juan juan devletine bağlılardır.

§  Hun kitlelerini Avrupa’ya doğru itmişlerdir. Güneye yönelip Afganistan’a gelmişlerdir. Hakimiyetlerini Hazar denizi doğusu ve güneyine kadar genişlettiler.

§  Akhunların saldırısı sonucunda Sasaniler sarsılmış olsa dahi barış sağlanmıştır. 420 yılından sonra Sasani ve Akhun ilişkileri tekrar bozulmuştur.

§  İpek Yolu’nu elinde tutan Akhunların toprakları üzerinde Göktüklerin ve İranlıların gözü vardı. Her iki devletin ortak hareketi sonucunda Akhun devleti yıkıldı. İpek yolu ve doğu topraklar Göktürklere, topraklarının batısı da İranlılara kalmıştır.

§  Afganistan’da bulunan Akhun devleti hükümdarı hakan unvanı taşırdı.

§  Akhunlar şehirlerde yaşamaz, kışın daha ılıman iklimli bölgelere, yazın da serin yerlere geçtikleri bilgisi vardır.

§  En büyük Akhun hükümdarı Mihiragula kabul edilir.

§  Sikkelerinde ay yıldız, inci dizisi ve insan portrelerine rastlanılmıştır.

TABGAÇ DEVLETİ 385 – 550

§  Hunların yıkılmasından sonra kurulan bir diğer devlet ise Tabgaç Devleti’dir. Çin’e giden Türkler tarafından kurulmuştur.

§  250’li yıllardan sonra Çin Seddi’nin kuzeyinden güneyine indiler ve Tai şehrini merkez aldılar ve siyasi güç haline geldiler.

§  İlk hükümdarı büyük topraklar ele geçirildi. Juan juan ile mücadelelerden galip çıkıp, iç Moğolistan’a hakim oldular ve batıya doğru ilerlediler.

§  Turfan, Kuça, Kaşgar gibi merkezlere hakim oldular, 460 yıl boyunca genişlediler. Çinliler devlet yönetimine daha fazla getirildi. Budizm ve Konfüçyanizm kabul edildi. Halk milli varlığını korumak istedi ve bu sebeple isyanlar çıktı. Bu isyanlar yüzünden 534 yılında devlet ikiye ayrıldı. Doğuda Çinlileşip asimile olanlar kaldı, batıda ise milli varlığı korumak isteyenler kaldı.

§  Örf ve adetleri önce ve sonraki Türk boylarına benzerler.

§  Mağara dağ ve orman kültleri vardır. Kurttan türeme ve göç efsaneleri yaygındı. İbadetlerini taştan binalarda gerçekleştirirlerdi.

GÖKTÜRK DEVLETLERİ

BİRİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ 552 - 582

§  Türk adını ilk defa kullanır.

§  Bağımsızlıklarını kazanmadan önce juan juan içindeler.

§  Demir üretiyorlar.

§  Önceki tarihleri efsaneye dayanır. Hunların kuzey kokundan geldikleri söylenir.

§  542 yılında Çin’e akın yapacak kadar güçlenmişlerdir.

§  Reisleri Bumin sayesinde Töles boylarını örgütleyip, 552 yılında da juan juan kabilesine karşı gelerek yıktı ve devleti kurdu. Bumin, Kurucusudur.

§  Kendisi ve büyük oğlu Kara Kağan 1 er yıl tahtta kalmış daha sonrasında kardeşi Mukan Kağan 20 yıla yakın tahtta kalmıştır. Bütün Türk boylarını topraklarına bağlayan da Mukan Kağan’dır.

§  Kısa sürede güçlenip genişliyor. Akhunları yıkıp İpek Yolunu ele geçiriyor ve ticareti ele geçiriyor.

§  Batı tarafındaki fetihler İstemi Yabgu tarafından yapılıyor.

§  Doğu ve tüm imparatorluk Mukan Kağanın, batı ise yabgu ünvanlı olan İstemi Yabgudadır.

§  Orta Asya’dan İstanbul’a ilk elçi gönderiliyor.

§  Bizans ile işbirliği kuruluyor. Bu ittifak, Sasani’ye karşıdır.

§  Göktürklerde 572’de büyük kağan ölüyor. Kardeşi başa geçince yeniden teşkilatlandırma yapıyor. Kapgan kağan Çin’e baskı uyguluyor.  Budizm’e meylediyor ve tapınak yaptırıyor, dış ilişkileri pek sağlıklı değil. Öldüğünde aday gösterdiği yeğeni tahta geçiyor fakat kabul edilmiyor. Onun yerine Kara Kağanın oğlu geçiyor.

§  İç karışıklıklar çıkıyor. Batıyı yöneten Tardu, 582 yılında Çinli kışkırtması ile batı Göktürk devletini kuruyor. 603 yılına kadar Tardu başta duruyor. İdaresinde, İran’ın kuzeydoğusunu ve kuzey Afganistan topraklarına bağlıyor. Hatta İran’ın iç işlerine karışıyor. İsyan çıkan Doğu Göktürk devletine yardım ediyor ve bir süre iki tarafı da yönetiyor. Çinlilerin entrikaları ile bozguna uğratılıyor ve tarih sahnesinden çekiliyor. Torunu tarih sahnesinde sert tutumu nedeniyle Töles boylarının isyan etmesine neden oluyor ve Çin’e sığınıyor.

§  Doğu Göktürk devletini Işbara yönetiyor. Çin entrikaları devam ettiği içinde isyanlar çıkıyor ve Tardu yardım ediyor. Doğu Göktürk devleti bir süre daha ayakta duruyor fakat kıtlık ve Çin entrikaları sebebiyle Çinliler tarafından ortadan kaldırılıyor.

GÖKTÜRK FETRET DEVRİ 630 - 681

§  Her iki Göktürk devleti de 630’da Çin esaretine giriyorlar. Türklere göre Çin esaretine girmenin 3 sebebi vardı,

        1-Çin entrikaları,

        2- Türk devlet adamlarını başarısız yönetimleri,

        3- Türk halkının hükümdarlarına olan itaatsizliği.

§  Çinliler tabi olan Göktürkleri kuzeye yerleştirdiler geri kalanları beyliğe böldüler. Bazıları başkaldırdılar. Fakat başarısız oldular.

§  Çinliler hilelerle bağımsızlığını ilan eden boya karşı diğer boyları kışkırttılar.

§   Kutlug ve etrafındakiler bağımsızlık savasına girdiler 681 yılında Çin eyaletlerine baskınlar yapıldı. 682 de isim konuldu. Tonyukuk yardımcı kabul edildi.

İKİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ 682 - 745

§  Kutlug ile Tonyukuk Çinlilere yenilgiler yaşatmış ve diğer boyları kendine bağlanmıştır. İlteriş kağan da ilan edilerek ikinci Göktürk kuruldu.

§  Ötüken’de oğuzlar yenildi ve devlete bağlandılar.

§  Pekinden Kansu’ya kadar uzanan bölgelere akınlar başladı ve 682-687 yılları arasında 46 akın yapıldı.

§  İlteriş ölünce Kapgan başa geçti ve 24 yıl boyunca Çini baskı altında tuttu. Boyları bağladı. Esirleri kurtardı. Hem doğuda Moğol hem batıda Çin’i baskı altına aldı. Kırgızları da himayesi altına aldı ve Çinlilere akınlarda bulundu.  Türgişler de ülke topraklarına katıldılar.

§  Soğd, Basmıl, Çikler devlete bağlandılar.

§  Kapgan kağanın sert tutumu nedeniyle boylar ayrılıp Çine sığındılar.

§  Kapgan Kağan saldırıda öldürüldü. Oğlu yetersiz bulundu tahttan indirildi. İlteriş’in oğlu Bilge, kağan oldu ve boyların isyanlarını bastırdı. Budistleşme isteği, meclis tarafından reddedildi.

§  Çinlilerle iyi geçinmeye çalıştı.

GÖKTÜRKLERİN SOSYAL YAPISI

§  Devlet kavramı “il” ile ifade edilirdi.

§  Devletin başında “kağan” bulunurdu.

§  Kağan’ın kararlarını, icraatlarını denetleyen meclise “toy” adı verilirdi.

§  Kağan’ın hanımı olan “hatun” da devlet işlerinde söz sahibiydi.

§  Aile yapısı, urug, boy, bodun ve il şeklinde devam ederdi.

§  Hukuk kurallarını “töre”ler oluştururdu.

§  Ekonomisi temelde hayvancılığa dayalıydı. Tarıma elverişli olan yerlerde ziraat da yapılırdı.

§  Tonyukuk Yazıtı; Göktürk alfabesi ile Tonyukuk’un ağzından Göktürk Devleti’nin yeniden kuruluşunu yapılan mücadeleleri anlatmıştır.

§  Orhun Yazıtları; Bilge Kağan'ın ağzından, Kül Tegin'in mücadeleleri anlatılmaktadır.

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ ÜNİTE : 2

ÜNİTE – 2: UYGUR KAĞANLIĞI

§  Uygur adı, Çinli kaynaklarda değişik şekillerde yazılmıştır.

§  Adının anlamı; 945 yılında yazılmış bir kaynakta “şahin gibi dolaşan, hücum eden”dir.

§  Uy’dan, akraba, müttefik geldiği ve 10 Uygur, 10 müttefik manasındadır.

§  Kökeni konusunda, Kanglı boyları kilit ismidir. Kanglılar tek bir boydan oluşmuşlardır. Kanglılar içindeki her kabilede Uygur değildir.

§  Uygurlar, Tola Irmağı’ndan kuzeyinde, Bugu, Tongna, Bayırku ve Buğra gibi diğer Töles boyları ile beraber yaşıyorlardır.

§  Kökenleri ile ilgili yıllarında Uygurların küçük bir kabile olduğu sonucuna varıyoruz.

§  140 yıl sonra Dokuz Oğuz adıyla Uygurların temelini Töles boyları oluşturacaktır.

§  627 yılını takip eden yıllarda Doğu Göktürk devleti zayıflayınca Sir Tarduşların en kuvvetli boy olarak öne çıktı.

§  Bu boy 646 yılına kadar Ötüken bölgesi ve Tola ırmağın civarına hakim oldu.

§  646 yılında Sit Tarduşlar zayıflarken, Uygurlarda Çinlilerle aralarını sıcak tutmuşlardır. Hatta kabile yıkılırken, Uygurlara Çinlilere yardım etmişlerdir.

§  648 yılında Çinliler, bağımsızlıklarını ilan eden GökTürkleri, Karluk, Uygur ve Buguların yardımı ile Altay Dağları’nda mağlup ettiler.

§  Uygurların Çin ile işbirliği yaptığı bir diğer olay ise; Çin hakimiyetini tanımayan Batı Göktürk’ün üzerine yürüyerek olmuştur. Çinliler ve Uygurlar beraber Taşkent’e kadar ilerlemişlerdir.

§  717 yılında Bilge Kağan ile Kargan’da savaşan Uygur İlteber’i mağlup olunca doğuya kaçmıştır.

§  Bu olay sonucunda; Uygurlar 740’lı yıllara kadar fazla varlık gösterememişlerdir.

§  Uygurlar, dokuz oğuz boy birliğine mensupturlar.

§  Bu, dokuz oğuz boy birliği, 682 – 745 yılları arasında kurulu olan ikinci Göktürk Devleti’ne karşı çıkan isyanlarda ön saflarda yer almışlardır.

§  734 yılında Bilge Kağan’ın ölümü ile Karluk, Basmıl ve Uygurlar ön plana çıkmıştır. Ön plana çıkmalarında, iç karışıklıklardan yararlanan Çinliler, bu boyları Göktürklere karşı ayaklandırmada etkili olmuşlardır.

§  Uygurların kuvvetli bir şekilde tarih sahnesinde yer almaları 742 yılını bulmuştur.

§  Önemli:  742 yılında Basmıl, Karluk ve Uygur boyları bir olarak Göktürk Kağan’ı olan Kutluk’u öldürdüler. Bu olayla beraber, Basmıl reisi kağan seçildi. Uygurlar doğu (sol) yabguluğa, Karluklar ise, batı (sağ) yabguluğa getirildiler. Elçilerini de Çin’e göndererek Çin tarafından tanındılar.

§  Bu arada Uygurlar ile Basmılların araları açıldı ve Karluklar, Uygurların tarafında yer aldı ve Basmıllar yenildi.

§  Uygurlar bağımsızlıklarını kazandıktan sonra ilk hükümdarları Kutlug Bilge Kül olmuştur.

§  Başlara toprakları; batıda Altay Dağları, doğuda Mançurya’ya kadardı.

§  747 yılında ölen Kutlug Bilge Kül yerine oğlu Bayan Çor geçti.

YÜKSELİŞ

BAYAN ÇOR KAĞAN (747 -759)

§  Devletin en sağlam temellerini atacağı dönemdi.

§  İlk zamanlarda Bayan Çor, kağan olarak halkın bir kesimi tarafından kabul edilmedi. Bayan Çor’un karşısında olanlar ile 2 gün süren bir savaş yapıldı. Bu savaşın sonucunda Bayan Çor galibiyetle yeniden otoriteyi sağladı.

§  750 yılında Çinliler itaat altına alındı. Kuzey Batı Mançurya’daki Tatarlar mağlup edildi.

§  751 yılında; Çikler bir kez daha yenildi. Kırgızlara baskın düzenlendi. Karluklar, yenilgiye uğratıldı.

§  752 yılında; Basmıl, Karluk ve Türgiş çatışmalarında bu boylar mağlup edildi. İç çatışmalar 755’e kadar devam etti.

§  ÖNEMLİ: Uygurların kuruluşları sırasında müttefiki Karluklardır.

§  Bayan Çor’un batıya ilerlemesinin nedeni; bir zamanlar müttefiki olan Karlukların, Türgişlerle işbirliğine girmeleri ve Uygurlara rakip olmalarıdır.

§  Uygurlar, Çinlilerle iyi ilişkiler kurmak için gerek evlilik yolu ile akrabalık kurarak gerekse saldırılarda Çinlilerin yanında olmuşlardır.

§  759 yılında Moğolistan’ın Şine-Usu Gölü yakınlarında Bayan Çor Kağan adına bir yazıt dikilmiştir. Bu yazıtta, Bayan Çor Kağan’ın zaferleri ve başarıları anlatılmıştır.

§  759 yılında Bayan Çor Kağan’ın ölümü üzerine, yerine oğlu Bögü Kağan geçmiştir.

BÖGÜ KAĞAN ve MANİHEİZM KABULÜ

§  Önemli: Bögü Kağan, Maniheizm’i kendi halkına kabul ettiren ilk ve tek hükümdardır.

§  762’deki seferde mani din adamları Bögü Kağan ile tanışmış ve onu etkilemişlerdir. Hep beraber Karabalsagun’a gelmişlerdir.

§  Maniheizm; hayvansal gıdalar yemeyi yasaklayan ve savaşma dürtüsünü bastıran bir dindir.

§  Bögü Kağan’ın hedefi, Uygurların bozkır hayatını bırakıp şehirli olmalarını istemekti. Böylece, ülke bayındır hale gelecek hem de refah sağlanacaktı.

§  Karşı çıkan devlet adamlarını rahipler ikna etti.

§  Siyasi sebeplerle bu din kabul edilmiş olabilir. “Budist Çin kültürüne karşı olarak”

§  Önemli:  Uygurlar, Maniheist inancında olan Soğdları yanlarına çekerek mali açıdan da ülkeyi güçlendirecekti.

§  Önemli: Bögü Kağan, Mani dininin Çin’de de yayılması için, çaba harcadı ve 768 yılında Çin’de Mani tapınakları kurulmasına izin çıktı.

§  Önemli: Bögü Kağan, Çin’den istediği her şeyi elde etmiştir.

§  Çin’den sürekli gönderilen hediyelerle Uygurlar zenginleşirken, Çinlilerde sıkıntılar başlamıştı.

§  Önemli: Bögü Kağan’ın Çin’e karşı seferini engellemeye çalışan ve başarılı olamayan vezir Tun Baga Tarkan, Bögü Kağan’ı ve yakınlarını katletmiştir. Böylece, tahta kendisi geçmiştir.

TUN BAGA TARKAN (779 – 789 )

§  Çin’deki hanedanlık tekrar güçlendiği için barışçıl politika izlenmiştir.

§  Çin’de Uygurlar ve Dokuz Oğuzlar ticaret yapabiliyorlardı. Önceleri Çinliler çekinseler de zamanla aralarına nifak tohumları ekmişlerdir.

§  Tibetler, Beşbalık şehrini bu dönemde işgal ettiler.

§  Tun Baga Tarkan’ın ölümü üzerine oğlu tahta geçti ve 2 yıl boyunca hükümdarlık yaptı.

§  Bu süre boyunca, Beşbalık şehrini geri almaya çalıştı ve başarısız oldu.

§  790 yılında öldürülen Tun Baga Tarkan’ın oğlunun yerine oğlu geçti fakat, o da tahtta görülmek istenmeyen bir hükümdardı.

DİĞER KAĞANLAR ve DEVLETİN GÜÇLENMESİ

*A-ch’o Kağan;

                - 16 – 17 yaşlarında tahta çıktı.

                - Çinliler ile iyi ilişkiler kurdu.

                - Tibet üzerine seferler yapıldı.

                - Yerine oğul bırakmadı.

*Ediz kabilesinden gelen evlatlık “Ay Tengri’de Ülüg Bulmuş Alp Ulug Bilge”

                - Karluk isyanı bastırıldı.

                - Tibetliler bozguna uğratıldı.

                - Kırgızlara karşı zafer kazanıldı.

                - İpek Yolu’nda bulunan Doğu Türkistan ve özellikle Turfan’ın üzerinde hakimiyet sağlandı.

                - Kırgızlar, Uygurlara tabi olunca ellerindeki demir yataklarından çıkartarak yaptıkları demir ticareti Uygurlara geçti.

                - Tanrı Dağları’nda Karluklarla savaştı ve öncelikle de Tibetleri bu bölgeden uzaklaştırdı.

                - Karabalsagun Yazıtı’nda, faaliyetlerinden bahsedilmiştir.

                - Kuca ve Karaşar, Uygurların eline geçti.

* “Tengri’de Bolmış Alp Külüg Bilge”

                - 3 yıl hükümdarlık yapmıştır.

                - Bilgiler sınırlıdır.

                - 806 yılında Uygur elçileri Mani dini rahipleri ile beraber Çin’in başkenti giderek bir ibadethane kurulmuştur.

*”Ay Tengri’de Kut Bulmuş Alp Bilge Kağan”

                - Tahtta uzun bir süre oturmuştur.

                - Savaş alanlarında daha az çarpışmalar ve iç huzur belirgindi.

                - Dış ilişkilerde en büyük rakip Tibetlilerdi. Tibetliler, İpek Yolu’na göz dikmişlerdi. Uygurlarla arası açılan boyları kendilerine bağlıyorlardı.

                - Tibetliler ile yapılan savaşlarda genellikle Uygurlar kazanıyorlardı.

                - 812 yılında, Gobi Çölü’nü geçerek, Tibetliler üzerine akın yaptılar.

                - 821 yılında vefat etti.

ZAYIFLAMA ve YIKILIŞ

*”Kül Tengri’de Ülüg Bulmuş Alp Küçlüg Bilge”

                - 3 yıl tahtta kaldı.

                - Çinli bir prenses ile evlendi.

*”Ay Tengri’de Kut Bulmış Bilge Kağan”

                - 824 yılında tahta geçti.

                - Devletin çökme noktasına geldiği dönemdir.

                - Çinliler entrikaları ile devlet içine karışıyorlardı. Çinli prensesin entrikalarının büyük payı vardı.

                - 832 yılında öldürüldü.

*Hu Tegin

                - Devleti nispeten toparlayan hükümdardı.

                - Vezirlerin Kürebir, Sha-t’olarla birlikte hücumda bulunarak öldürüldü.

*Hazar Tegin

                - 839 yılında ağır kış şartları yaşandı. Sonucunda, kıtlık baş gösterdi ve ülkede huzursuzluk başladı.

                - Kumandan Külüg Baga, Kırgızlarla birlik olup Uygurların başkentini basarak, Hazar Tegin ile Kürebir’i öldürdü.

                - 840 yılında kağanlık otağı’ndan tüm değerli eşyalara kadar her şey Kırgızlar’a geçti.

§  Uygurların sonu gelince, 15 boyu Karluklar’a, 1 boyu Tibetler’e, bir boyu da Kuca’ya sığındılar.

§  Geride kalan 13 Uygur boyu da 847 yılında ikiye ayrıldılar.

KANSU UYGURLARI ( 840 – 1226)

§  Genelde Çin’e bağlı kaldılar.

§  Ara sıra karşı gelmelerine rağmen büyük çatışmalar yaşanmadı.

§  Pek fazla askeri varlık gösteremediler.         - 940 yılında Kıtanlar’a,                                        - 1208 yılında Tangutlar’a,         - 1226 yılında Moğollar’a tabi oldular.

§  Günümüzde Sarı Uygurlar olarak geçerler. BEŞBALIK UYGURLARI (840 – 1368)

§  Beşbalık, Turfan ve Tanrı dağlarının etrafında konuşlandılar.

§  İpek Yolu üzerinde olması ve doğal kaynaklara sahip olması nedeniyle kısa sürede zenginleştiler.

§  947’de başkentleri Kuca, yazlık merkezleri ise, Beşbalık’tı.

§  948’de hükümdarlık İduk-Kut ile anılmaya başlandı.

§  Budizm, Nesturi Hrıstiyanlığı ve İslamiyet kabul gördü.

§  İduk- Kut, 1209’da Cengiz Han’a bağlandı.

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ ÜNİTE : 3

ÜNİTE 3 : TÜRK BOYLARI

TÖLES BOYLARI

§  Töles boyları, Baykal Gölü - Karadeniz’in kuzeyi.

§  İlk zamanlar Göktürk’e bağlı boylara bu isim verilmiştir.

§  En fazla boy sayısına sahiptir. Kısa bir zaman sonra Kanglılar olarak adlandırılmışlardır. 4. Ve 5. Yy’da yaşamış Kanglıların devamı olarak kabul edilmişlerdir.

§  Göktürklerin kuruluşunda önemli yer tutarlar. Onlar gibi bozkır yaşamı sürerlerdi. Hareketli ve dayanıklıydılar.

§  Çin’in batı sınırında yaşarlardı.

§  İslamiyeti kabul etmeden önce de tarımla uğraşırlardı.

§  Tarihi, büyük çoğunlukta Batı Göktürk içinde gelişmiştir. Doğuda kalanlar 627 yılında tek güç olarak ortaya çıktılar.

§  Coğrafi dağılımları çok geniş alana olmuştur.

§  Batı Göktürk zayıflayıp tekrar siyasi alanda ortaya çıktılar. Tardu’nun yenilmesiyle, yerine geçen Kağan tarafından himaye altına alındılar. Ekonomik açıdan zorlandılar.

§  Diğer boylar ile birleştiler ve başkaldırdılar. Göktürk’ü yendiler.

§  Batı Göktürk yenden birleşince himayeleri altına girdiler.

§  627 yılından sonra Çin desteği ile isyan ettiler.

§  Orta Asya’da yaşayanlar 627’den sonra bağımsız yaşamak kadar özgüven sahibi oldular.

§  Çeşitli kavimler içinde varlıklarını sürdürdüler.

§  646 yılında önem yitirdiler.

KIRGIZLAR (M.Ö. 202 – M.S. 960)

§  Kögmen dağları kuzeyi ve Yenisey nehri kollarında bulunan Kem havzası yaşam alanlarıydı.

§  Altay dağları’nın kuzeyi yaşam alanlarıydı.

§  İsim anlamları, kır gezmekten gelir.

§  Çin’den kaçan generaller Hun’a sığındığında, Hunlar bu generallerden bir tanesini Kırgızların başına han ilan etmişti.

§  İsimleri bir süre tarih sahnesinden kalkan Kırgızlar, Göktürk kurulmasından sonra tekrar anılırlar.

§  555’te Kırgızlar, Göktürk’e itaat etmeye başladılar.

§  630 yılında Göktürkler yıkılınca, Türk boyları başıboş kalmışlardı. Daha sonra Töles boylarında güçlenen bir boya itaat etmişlerdir.

§  Çinliler 640 yılından itibaren Göktürk devletini, askeri valiliklere bölmüştür.

§  650 -683 yılında Çin’e elçiler ve hediyeler de gönderdiler.

§  Orhun yazıtlarında isimlerine rastlanılır.

§  696-697 yılında Göktürkler, Kırgızları bozguna uğratıp, hanlarını öldürmüşlerdir.

§  708 yılında Çinlilerle temasa geçilmiş ve Göktürk’e karşı isyan çıkmıştır. 717 yılında tekrar mağlup edildiler.

§  Uygurlar tarih sahnesine çıkınca Bayan Çor Kağan dahil bütün kağanlar, Kırgızlarla savaşıyorlar.  Kırgızlar her defasında yeniliyorlar.

§  Ticaret böylece Uygurların ellerine geçiyor.

§  Büyük Uygur Kağanlığına son verip Ötüken’i ele geçirdiler. (844 yılı ve Çin ile anlaşma)

§  860 – 873 yılları arasında Çin’e 3 kere elçi gönderiyorlar. Budizm kitapları isteniyor.

§  Maveraünnehir’e 2 yılda bir kervan giderdi. Değerli kürkler taşınırdı.

§  Ölülerini yakan tek Türk kabilesiydi. Ateşe taparlardı ve avlanırlardı.

§  Moğolistan’da kalamadılar.

§  Kanunları çok sertti.

§  Mezarlarından ele geçirilen eşyaları en önemli eserleriydi.

TÜRGİŞLER (634-766)

§  630 yılında Batı Göktürk’e son verildiğinde başıboş kalanlar 635 yılında bu halkı meydana getirmek için birleşmişlerdir.

§  651 yılında ilk daefa tarih sahnesinde yer almışlardır. On Ok konfederasyonuna bağlı bir halk.

§  Çinlilerin seferleri sonucunda Çin himayesine giriyorlar.

§  II.Göktürk ile çatışıp, mağlup oldular.

§  Uygur baskılarına maruz kaldılar.

§  Kara ve Sarı Türgiş olarak ikiye ayrıldılar.

§  Sarı Türgişler: 690 ile 712 yılları arasında Baga Tarkan’ın boyları bir araya getirmesi ile oluştu. İlk 8 yılı, birlik ve beraberliği kurmakla; ikinci 8 yılı, II. Göktürk’ü durdurmakla geçti. Zamanla II. Göktürk himayesine girdi.

§  Kara Türgişler: 716 ile 739 yılları arasında Su-lu’nun kendisini Kağan ilan etmesiyle tarihe çıktılar. Dış ilişkilerinde takdir topladı. Ordusu, sayıca çoktu ve diğer boyların da kendilerine katılmasıyla bu sayı üç yüz binlere ulaştı.

§  Türgiş boyları bir süre sonra tarih sahnesine “Oğuzlar” olarak çıktılar.

KARLUKLAR ( 627 – 1212)

§  Göktürk hanedanına yakındılar.

§  Töles boyları arasında gösterilmezler.

§  Altay dağlarının batısında yaşarlardı. Doğu Göktürk’te büyük bir oylar hareketi olunca Altay dağlarının güney eteklerine yerleştiler.

§  Başkaldırıları ile Batı Göktürk’ün gücünü sarstılar.

§  648’e kadar isimlerine rastlamıyoruz . Çin’in başka devletlerle ve boylarla mücadeleleri olduğu için büyük ihtimalle dikkatlerinden kaçtılar. 

§  Çin İmparatorluğu, boyların idarecilerine Çince unvanlar dağıtmışlardı ve Karluklar 3 kabile olarak unvanlar aldılar. Çinlilerin tarafına geçtiler.

§  Batı Göktürk’ün doğu tarafında yer aldılar.

§  Dört kola bölünüp daha da birleşemediler.

§  7211 yılında Çin’e elçi gönderilerini Çin kaynaklarından biliyoruz.

§  714 – 715 yıllarında Çin’e bağlandılar.

§  715’te Karluklar, II. Göktürk’e saldırdılar ama mağlup oldular.

§  Çinlilerin kışkırtmaları ile başkaldırdılar ama yine mağlup oldular.

§  II. Göktürk’ün gerileme döneminde, Uygurlarla tekrar başkaldırdılar. Böylece, Uygurlar; Doğu Kanat Yabguluğunu, Karluklar ise Batı Kanat Yabguluğunu almışlardı.

§  Bir süre sonra Uygur Karluk dostluğu bozuldu. Çıkan savaşta Karluklar mağlup oldu. 746 – 747 yıllarında Türgiş bölgelerine kaçtılar. ”Batıya”

§  791 yılında Çin kaynaklarında Tibet – Karluk ittifakı bilinir.

§  766 yılında doğuda bir Karluk ülkesi kuruldu.

§  12. Yy’daki kaynaklarda adları Buhara Karlukları olarak geçer.

§  Batı Göktürk’ün Balasagun’u aldılar ve başkent yaptılar. Türgişler tabi oldular.

§  Karluklar, Kırgız ve Uygur arasında kalır. (9.yy’ın 2.ci yarısından itibaren)

OĞUZLAR ( 766 – 1000 )

§  630 yılında kendilerini gösterdiler.

§  Oğuz ismi etnik bir boy değil, doğrudan kabileler anlamına gelir.

§  627 yılına kadar Oğuz adı hiç geçmez. Çünkü, Tölesler Oğuzların fonksiyonunu yerine getirdiler.

§  9.yy’dan itibaren İslam kaynaklarında adlarına rastlıyoruz.

§  Oğuzlar, Seyhun boylarında yaşamışlardı.

§  10.yy başlarında Oğuzlar yeni – kent merkezli bir devlet kurmuşlardır.

§  Doğuda Karluklar, kuzeyde Kimek, Kıpçak ve Hazarlar, kuzeybatıda Peçeneklerle sürekli mücadele halindeydiler.

§  Kesin tarih, belli olmadığı halde, Oğuzlar yıkıldı. Yıkımdan sonra, Oğuzlardan büyük bir grup daha sonra Uzlar diye bilinen boyu meydan getirdiler.

6.ÜNİTE ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

1)Cengiz Han hayattayken oğlu cuci ye hangi toprakları vermiştir?

-(1206-1227)yılları arasında Altay Dağları ve Batı Sibirya’dan başlayarak idil-Ural bölgesi ve ötesi verilmiştir. Bunlara ilâveten Cuci Han’a batıda “Moğol atlarının basabileceği her yer”i fethetme hakkı da tanınmıştır.

2)Cuci Ulusu’nun büyümesi ve tabii sınırlara erişmesi hangi savaşla gerçekleşti?

-Cuci’nin oğlu Batu Han (1227-1255/56) zamanında gerçekleştirilen ikinci Kıpçak seferinin neticesinde mümkün olmuştur.

3)ikinci Kıpçak Seferi ne zaman oldu ve hangi topraklar cuci ulusuna katılmıştır?

- 1229-1242 tarihihleri arasında oldu.Volga Nehri ile Karpat Dağları ve Tuna Nehri’nin ağzına kadar uzanan Batı Deşt-i Kıpçak bozkırlarını

4)cuci ulusunun ilk hanı kimdir?

 -Batu han, Altın Orda’nın ilk hanı olarak kabul edilmektedir.

5)batu hanın ilk işlerini sıralarmısınız?

-1236 yılında idil Bulgar Devleti,

-1237-1238 yıllarında Rus knezlikleri hâkimiyet altına alınmıştır.

-1240 yılında Kiyev fethedilmiş ve batıya yani Polonya, Çekoslovakya, Macaristan, Sırbistan ve Bulgaristan üzerine sefer yapılmıştır.

6)Avrupalılar, başlarına gelebilecek olayların korkusunu yaşarken, Batu Han aniden ordusunu neden geri çevirmiştir?

- başkent Karakurum’da Ödegey Kağan vefat etmiştir.

7)Batu Han’ın seferleri sonucunda hangi devletleri sınırlarına katmıştır?

-Deşt-i Kıpçak, Hârezm, Kuzey Kafkaslar, Kırım ve idil Bulgar Devleti’nin

topraklarında Altın Orda Devleti kurulmuştur.

8)Batu Han’ın seferlerinin sonucunda kurulan bu devlet hangi isimle anılıyordu?

 -Çok daha sonrasında “Altın Orda” olarak adlandırılacaktır. Devletin temellerinin Cuci Han tarafından atılmasından dolayı Doğu kaynaklarında bu devlet Cuci Ulusu olarak geçiyordu. Ele geçirilen bölgedeki nüfusun çoğunu göçebe Kıpçaklar oluşturduğu için bu bölgeye Deft-i Kıpçak, yani “Kıpçak Bozkırı” da deniliyordu. Ancak 1290’larda Orda adı ortaya çıkmıştır ki, bu kelime Cuci Ulusu’nun sonuna kadar kullanılmış, hatta daha sonra da devam etmiştir. “Altın Orda” tâbiri ise ancak Batu’nun kurmuş olduğu devletin “izinin bile kalmadığı” dönemde kullanılmaya başlanmıştır.

9) “Altın Orda” ilk defa nerede rastlarız ?

-bu tâbire 1564 yılı civarında yazılmış olan Kazan Kroniği’nde rastlanmaktadır.

10)Bu tâbirin ortaya çıkması sebebi nedir?

- altın ve kıymetli kumaşarla süslü olan hanın karargâhından dolayıdır.

11) Kazan Kroniğini yazan seyyah ve anlattıklarını sıralamak

-XIV. yüzyıl seyyahı ibn Battûta, hanın karargâhını şöyle anlatmaktadır: “Özbek Han, süslenmiş olağanüstü bir altın otağda oturur. Otağ, altın

yapraklarla kaplı ağaç çubuklarından yapılmıştır. Ortasında ayakları gümüş, üstü değerli taşlarla süslü bir taht mevcuttu.”

12)Ulus ne demektir?

- bütün boy ve halkların birleşmelerinden meydana gelir ve devlet, hükümdarlık, imparatorluk anlamlarını taşımaktadır.

13)Orda ya da ordu ne demektir?

-Türk ve Moğol dillerinde aynı manaya gelmekte ve bu dillerin sözlüklerinde ezelden beri mevcut olup,başlangıçta “yurt”, “han

yurdu”, “saray yurdu”anlamına gelmekteydi. Daha sonra bu kelime “askerî birlik”, “saray”, “maiyet”,“ordugâh”, “keçe çadırındaki aile”, “tanınmış kişilerin hanımlarının kaldıkları yer” gibi anlamlar kazanmıştır. Mahmud Kaşgarî, “ordu” sözünün, melik kasabası, yani imamet

(devlet idaresi) beldesi anlamına geldiğini açıklar.Kasaba kelimesi de melik kasrına ve şehrine verilen ad olmaktan ötürü, memleketin

başkentine işaret ederdi.Aslen “ordu”, hükümdarın çadırının veya köşkünün bulunduğu müstahkem bir kaleden ibaret idi ve

kapladığı alan pek büyük olamazdı.

14)Altın Orda Devletinin kitlesini kim oluşturuyordu?

-Moğollar , Kıpçaklarla diğer Türk boyları oluşturdu

15) Altın Orda islamiyet’in kabulü kim zamanında ve tarihinde oldu?

-Berke Han döneminde islamiyet’in kabulü 1257

16) islamiyet’in yayılması kimin  zamanda oldu?

Özbek Han (1312-1340)

17)Cuci Han’ın ölümünden sonra Cengiz Han, Deşt-i Kıpçak ülkesini hangi torunlarına paylaştırdı

-torunları Batu ile Orda Han arasında taksim etmiştir.

18)Hangi torununa nereyi vermiştir

- daha sonra fethedilecek Sağ Kol illeri, Volga boyu illeri ile birlikte Batu Han’a, Sol Kol illeri ile Sırderya boyundaki iller Orda Han’a verilmiştir. 19)Cengiz Han, hâkimiyet alameti olarak  Altın Busağalı yı kime verdi

-Batu hana verdi

20)Bu hanedanın hâkimiyet devresi ne kadar sürdü

-1227 yılından Batu ailesinin sonuncusu Berdibek Han’ın (1357-1360) ölümüne kadar 133 yıl sürmüştür.

21)Orda Han neslinden gelenler nasıl anıldı ?

- Gök Orda hanedanlığını teşkil etmişler ve Batu Han (ak orda)sülalesinden gelenlere bağlı kalmışlardır.

22)1255/56 yılında ölen Batu Han’dan sonra tahta kim geçti?

-oğulları Sartak ve Ulakçi çıkmıştır. Ancak onların hâkimiyeti uzun sürmemiş ve tahta Batu Han’ın küçük kardeşi Berke çıkmıştır.

23) Berke’nin hâkimiyet süresince hangi mücadeleyi vermiştir ?

 -ilhanlılarla mücadele ile geçmiştir.

24) iki kardeş ülkenin neden  mücedele ettiğini sıralayınız

a- iki kardeş ülkeninn kuruluş aşamalarında kesin belli olmaması,

b) coğrafî, stratejik ve iktisadî önem arz eden Azerbaycan ve Gürcistan topraklarını paylaşamamaları,

c)Memlûk Devleti’nin Altın Orda hanlarını düşmanları ilhanlılara karşı devamlı kışkırtmaları

25)ilhanlılarla mücedele ne zaman son buldu?

-ilhanlıların yıkılışına kadar

26) (ilhanlıların) kurucusu kimdir

-Hülagû Han

27)Berke han ilhanlıları yendimi ?

-ilhanlılara karşı Altın Orda topraklarını korumayı başarsa da, onlara karşı bir üstünlük sağlayamamıştır.

28)Berke Han dönemi önemli gelişmelerini sıralayınız

a)komutanları dan Nogay Mirza’nın Bizans üzerine başarılı bir sefer düzenlemesidir(1261).

b)Berke Han döneminde Rus knezlikleri üzerindeki hâkimiyet artmış ve Rus toprakları da dâhil olmak üzere ele geçirilen bütün topraklarda toplanacak vergileri düzene oturtmak,

c)acemi askerlerden birlikler sağlamak

d)ayrıca yetenekli zanaatkâr ve ustaları belirleyerek devlet teşkilâtında görevlendirmek üzere nüfus sayımı yapılmıştır.

e) etkili bir vergi toplama sistemi (darugalık) geliştirilmiştir.

29)durugaların yaptıgı işleri sıralayınız ?

a)Vergilerin toplanmasını sağlamak

b)fethedilen bölgelere tayin edilen sivil ve askerî işlerle uğraşmaktaydı.

c)asayişin muhafazasından

d)idarî işlere pek karışmasalar da darugalar Rus knezlerini kontrol altında tutmuşlardır.

e)nüfus sayımı

f)ele geçirilen bölgelerdeki halktan birlik oluşturma,

d)posta işlerini düzenleme ve toplanan vergiyi Han’a götürme

f)Darugaların emrinde birer askerî birlik bulunuyordu. Rus knezleri

itaat etmez, vergiyi ödemez ya da Han’ın emrine uymaz ise, darugalar icra organı olarak birliği ile birlikte şehre girme ve knez ile halkı

cezalandırma yetkisine sahipti.

30)Berke Han zamanında Altın Orda müstakil bir devletmiydi?

-bölgenin en güçlü devletlerinden biri hâline gelse de Büyük Moğol Hanı’na, yani Moğolistan’a olan bağlılık hâlâ devam ediyordu.

31) Altın Orda müstakil bir devlet olmayı kim zamanda gerçekleştirdi?

-berkeden sonra  tahta çıkan yeğeni Mengü Timur (1266-1282)

32)mengü Timur un icraatlarını sıralarmısınız?

a) tamamen müstakil bir devlet hâline getirmeyi başarmış

b)kendi adına para bastırmıştır.

c) ilhanlılarla mücadele etmiş,

d) Rus knezlikleri ile yakından ilgilenmiş

e)bir nüfus sayımı daha yaptırmıştır.

33)Mengü Timur’dan sonra kim başa geçti

- Tuda Mengü (1282-1287) ve Tula Buka (1287-1291)

34)Mengü Timur’un kardeşi olan Tuda Mengü için Ötemiş Hacı ne söylemiştir?

- akılsız, deli biriydi. Nitekim islamiyet’i kabul ettikten sonra memleket işlerine bakmaktan vazgeçmiş; dervişler ve şeyhlerle arkadaş olmuş ve

Tula Buka için tahttan feragat etmiştir.

35)Bu dönemlerde özellikligi nedir ?

- kabilelerinin desteğini alan emirlerin rolü artmış ve hâkimiyete ortak olmaya başlamışlardır. Cengiz Han soyundan gelmediklerinden dolayı han olamamalarına rağmen bu emirler, özellikle zayıf hanların iktidarda bulundukları ve taht kavgalarının kızıştığı dönemlerde sahneye çıkıyor ve güçlerini sergiliyordu.

36) Bu emirlerden ilki kimdi?

- Mangıt kabilesinden Nogay Mirza

37) Nogay Mirza nın faaliyetlerini açıklarmısınız?

a)sadece iç politikada değil, Bizans ve Ruslarla münasebetler

gibi dış meselelerde dahi hanlardan bağımsız hareket etmiştir. Örneğin

Bulgar Knezliği’nin Altın Orda’nın vassalı hâline gelmesi de Nogay sayesinde mümkün olmuştur.

b)Tula Buka’nın tahtını kaybetmesinde

c)Mengü-Timur’un oğlu Tokta’nın tahta çıkmasında da önemli rol oynamıştır.

38) Tokta Han (1291-1313), Nogay Mirzaya yaklaşımı nasıldı ?

-tokta önceki hanlarla kıyasla çok daha güçlüydü ve tahtını Nogay’la paylaşmaya hiç niyeti yoktu. Bundan dolayı tahta çıktıktan çok geçmeden Nogay’dan kurtulmuş ve gerek iç meseleler, gerekse de dış meselelerle bizzat kendisi ilgilenmiştir.

39) Tokta Han yaptıklarını sıralarmısınız?

-ilhanlı hükümdarları Gazan ve Olcaytu hanlarla Azerbaycan

için “mücadele”yi devam ettirdi

-kendisinden önce biraz da olsa zayıflayan Rus knezliklerinin “bağlılığını” da yeniden sağlamıştır.

- ölümünden önce oğlu ilbasar’ı rakipsiz veliaht yapabilmek için Batu

(Sayın) Han evlâdından herkesi öldürtmüştür.

40)ilbasar babası tokta handan önce ölünce tokta han ne yapmıştır?

-Tokta’nın öldürttüğü kardeşi Tuğrulca’nın öldürülmesi sırasında gebe olan Gelin Beyalun, kısa bir müddet sonra doğan oğluna Özbek adını vermiş ve onu ölümden kurtarabilmek için Kabartay ülkesinde yakını olan inal Beğ’in yanına göndermişti. ilbasar’ın ölümünden sonra bu durumdan haberdar olan Tokta Han, yakın emirlerini,derhal şehzadeyi getirmek üzere vazifelendirmiştir. Beyler Özbek Han’ı alıp döndükleri

zaman Tokta Han ölmüş ve Özbek de 14 yaşındayken tahta çıkmıştır. 41) “altın dönemi”kim zamanında yaşamıştır ?

-Özbek Han

42) Özbek Han yaptıgı işleri sıralayınız?

a)islamiyet yayıldı

b)imar işleri hız kazanmış, cami ve medreseler inşa edilmiştir.

43) Özbek Han dan sonra kim hüküm sürdü?

-büyük oğlu Tinibek Han kısa bir süre (1341-1342) hüküm sürdü

44) Tinibek Han kim hüküm sürdü?

- tahta Canibek Han (1342-1357) çıkmıştır.

45)Canibek Han zamanınndaki en önemli gelişme nedir?

- ise yaklaşık bir asır süren ilhanlılarla mücadelenin Altın Orda’nın galibiyetiyle sonuçlanması ve Azerbaycan’ın ele geçirilmesiydi.

6.ünite ORTA ASYA TÜRK TARiHi

46) Canibek Han nasıl öldü?

-Kanglı Tulubay’ın kışkırtmasıyla Berdibek, babasını öldürmüş ve kendisi tahta çıkmıştır.

47) Berdibek diger faaliyetleri nedir?

-Emir Tulubay’ın tavsiyesi üzerine 12 kardeşini de öldürmüştür.

-polikaları begenılmemiş ülkede hoşnutsuzluklara yol açmış ve daha kendisi hayattayken kendisine karşı yedi han rakip olarak ortaya çıkmıştır.

-Kendisinden sonra tahta çıkarmak istediği oğlunun kendisinden önce ölmesiyle han kendisini içkiye vermiş ve bu düşkünlüğü yüzünden üç yıllık saltanattan sonra vefat etmiştir.

-Böylece Batu(Sayın) Han sülalesi sona ermiştir.

48)Berdibek Han’ın ölümünden sonra Altın Orda Devleti’nde yaşananlar ı sıralayınız?

 -20 yıl sürecek olan karışıklıklar devri başlamıştır.

-Yirmiden fazla han tahta çıktı

-hanların otoritesi yok denecek seviyeye inmiş

- bu da Rus knezlikleri de dâhil olmak üzere bütün itaatindeki uluslar üzerindeki hâkimiyeti etkilemiştir.

-yine bundan yaklaşık bir asır öncesinde olduğu gibi güçlü bir emirin (Mamay Mirza) Altın Orda tarihinde önemli rol oynamasıdır.

49)Mamay Mirza’nın faaliyetlerini sıralayınız?

a)1380’de meydana gelen Kulikovskaya Muharebesi’nde Dmitriy Donskoy komutasındaki birleşik Rus ordusuna mağlup olması

b)Altın Orda-Rus münasebetlerindeki dengeleri alt üst oluşu.

50)bu karışık dönemde kim tahta çıktı

- Cuci Han’ın oğlu Tokay-Timur’un neslinden gelen Toktamış Han’ın (1379-1397)

51) Toktamış Han’ın faaliyetlerini sıralayınız ?

a)Altın Orda’da birliği tekrar sağlamasıyla

b)Rus knezlikleri tekrar itaat altına alınsalar da Ruslar, kendi aralarında birlik oldukları zaman Altın Orda’yı yenebileceklerini anlamışlardı.

c)1382’de Toktamış, Rusları bozguna uğrattı

d)Hârezm ile Azerbaycan hariç, evvelce Altın Orda Hanlığı’na bağlı olan topraklardan hepsini tekrar Altın Orda sınırlarına dahil etti

e)Aksak Timur’la mücadeleye ye girişmiş ve ona önce 1391’de Kundurça’da, 1395’te de Terek muharebesinde mağlup olmuştur. f)Vaktiyle Nogay ve Mamay’ın yaptığı gibi, Altın Orda’daki karı-

şıklık döneminden yararlanarak tarih sahnesine çıkan Mangıt kabilesinden Emir Edigey de Toktamış’ı mağlup edince Toktamış, hayatının geri kalanını Deşt-i Kıpçak’ın çöllerinde geçirmek zorunda kalmıştır.

52)Toktamıştan sonra tahta kim çıktı ve devleti kim yönetti?

-Edigey Mirza, Toktamış Han’dan sonra Cengiz soyundan gelenleri tahta çıkartarak ülkeye hâkim olmuş

53)edigey mirza döneminde yapılanları sıralayınız ?

a)askerî ve siyasi bakımlardan ülkeyi geçici de olsa bir istikrara

kavuşturmuştur.

b)Edigey 1408 yılında Moskova’ya karşı başarılı bir sefer bile

düzenlemiştir.

54)oltın ordanın parçalanma sürecini sıralayınız?

a)Edigey’in ölmesi

b)Timur’un seferleri

c)Toktamış Han’dan önce yaşanan fetret devirleri

d)emirlerin hanlara karşı isyan ederek itaat etmemeleri,

e)1380 yılında Ruslara karşı alınan mağlubiyet ve Rusya’nın her geçen gün güç kazanması

55)Altın Orda’nın parçalanmasıyla hangi uluslar meydan çıkmıştır.

a)Nogay Ordası, Yayık Nehri’nin havzasında kurulmuştur.

b)Nogayların doğusunda,Kazakistan topraklarında Özbek ve Kazak (Kırgız) ordaları meydana gelmiştir.

56) Batı Cuci Ulusu’nda da parçalanmalar nasıl olmuştur?

Kazan, Kırım, Kasımve Astrahan hanlıkları kurulmuştur.

57)Kırım Hanlığı neden uzun ömürlü olmuştur?

-kuruluşundan hemen sonra Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girmiş

58)Altın Orda parçalanmasıyla hangi isimle kaç yılına kadar devam etmiştir

- Saray merkezli Altın Orda, varlığını Büyük Orda olarak 1502 yılına kadar devam ettirmiştir.

59)Altın Orda teşkilar sistemi kaça ayrılmıştı

-ikiye ayrılmıştı  sağ (Ak Orda/Batu Han Hanedanlığı) ve sol (Gök Orda/Orda Han Hanedanlığı)

60)devleti kim idere ediyordu?

Ak Orda, devleti temsil ederken, Gök Orda bölümü de ayrı bir devlet olmayıp devletin aşağı idari kanadını oluşturuyordu.Her iki kanadın da başında Cengizoğulları bulunuyordu.

61)Devletin başındakine ne denirdi?

hükümdar, “han” unvanını taşırken, hanımının unvanı “hatun” şeklindeydi.

62)Altın Orda’daki en önemli devlet organı neydi?

 kurultay

63)kurultaya kim katılırdı?

Han, hanın eşleri, Gök Orda hanları, han oğulları, kabile beylerinin (tümen beyleri ile bin beyleri)

64)kurultaylarda hangi kararlar alınırdı?

-han seçimi, büyük muharebelerin yapımı ve devleti yakından ilgilendiren

diğer önemli konular görüşülüyordu.

65)Tümen beyleri ile bin beyleri kimlerdi?

- Kıyat,Kongırat, Mangıt, şirin, Barın ve Secut gibi kabilelerin beyleri (emirleri), ülke yönetiminde,özellikle fetret devirlerinin yaşandığı yıllarda söz sahibi olmuşlardır.

66)vezire ne denirdi?

-atalık,

67)yasa ve yargı işlerine kim bakardı?

yasa emiri

68)defterdarlara ne denirdi

Bitikçiler (ayrıca kurultaylara katılıyorlardı.)

Altın Orda ordusu hangi sisteme göre düzenlenmişti?

-geleneksel Türk teşkilatındaki onlu sisteme göre düzenlenmiş

tümenler ve binliklerden meydana geliyordu.

69)yurt ne demektir?

-Hanlar, kabile taksimat sistemini bütün Altın Orda Devleti için benimsemiş ve ülkeyi “yurt”lara bölmüşlerdir.

70)yurtların özellikleri neydi?

-Yaylak, kışlak, otlaklardan oluşuyor

-gerek sınırları, gerekse de yöneticileri han tarafından belirleniyordu.

-buna göre de hanlar başbuğların, başbuğlar tümen beylerinin, tümen beyleri bin beylerinin, bin beyleri yüz beylerinin, yüz beyleri

de on beylerin yurtlarını tayin ediyorlardı.

-Yurt sahibi, gerektiği zaman yurdun ölçülerine göre tamamen  belirli asker sayısı gönderecek,

-yine yurdun ölçülerine göre vergi ödeyecekti.

-yurtlar babadan oğula geçemezdi

71)Altın Orda’da en gelişmiş müessesi neydi?

-yam (posta) teşkilatı gelmektedir.

72) yam (posta) teşkilatını açıklayınız?

-bütün coğrafyada birer günlük mesafe aralığında posta istasyonları kurulmuş,

-bu istasyonlarda devletin resmî postacıları ve devletin elçileri için yedek atlar bulundurulmuştur.

-Bazı posta istasyonlarında yedek atların yanında yedek posta binicilerinin de bulunduğu bilinmektedir.

-Yam (posta) istasyonlarının masrafarını halk karşılamakla yükümlü idi.

73)Altın Orda ve bağlı coğrafyalardan vergi nasıl alınır ve isimleri neydi?

-müstahsilin elde ettiği tahılın 1/10 oranında alınan kalan, hayvan sürülerinden 1/100 oranında aynî olarak alınan kopçur, tüccarlardan alınan tamga, ev (veya baca) başına toplanan tütün, Ruslardan alınan dany (haraç, çıkış) vergisi, yam teşkilatının masrafarının karşılanması için toplanan yam (ulag), ulaklara ve seyahat eden devlet görevlilere ve hayvanlarına erzak temini öngören süsün, sabanlık,av parası, köprü parası, ordu parası,koltka (hediye) gibi vergiler toplanmıştır.

74)saray şehrini kim ve nerde  inşa etti?

-en büyük şehir ise başkent Saray idi. Saray şehri, Batu Han tarafından II. Kıpçak  dönüşünde Volga Nehri’nin sol kıyısındaki bir düzlükte inşâ edilmiştir. Saray, aynı zamanda ilim merkezi olmuştur

75)saray haricindeki diğer buyuk sehirler hangisiydi?

-Bulgar, Macar, Ükek, Suvar, Bilyar, Orda-Bazar,Sarayçik, Astrahan, Kefe, Kerç, Suğdak, Harezm (Urgenç) ve Gülistan

76) Berke Han’ın zamanında hangı yapılar inşa edildi?

-cami, medrese, türbe, kervansaray,hamam vb.

77)Altın Orda hanlarının en büyük geçim kaynagı neydı?

-ticaret

78)ortak teşkilatı neden kuruldu

-Ticaret yollarının ve tüccarların güvenliğini sağlamak ve böylece ticaretin gelişmesini hızlandırmak için

79)tüccarlara tanına imtiyazlar neydi?

-tüccarların seyahatleri kolaylaştırılıyor, savaş zamanında kervanlara

cepheden geçme izni veriliyor, esir alınan tüccarlar milliyetlerine bakılmaksızın serbest bırakılıyordu.

80)ihraç ettiği mallar neydi?

kürkler, deriler, balmumu, tahıl çeşitleri,peynir, şarap, balık, at ve esirler yer almaktadır. Altın Orda ihracatın karşılığında nakit paradan ziyade mal alıyordu. Örneğin Kefe limanına her çeşit kumaş, halı,altın, ipek, iplik, getiriliyordu. Ayrıca Çin ve iran’dan porselen ve ipek, Buhara’dan

pamuk ve halı, Hindistan’dan inci ve mercan gelirdi.

81)altın ordada hangi alanda çalışmalar yapıldı?

-Arap ve Farsça kaynaklarından anlaşıldığı kadarıyla Altın Orda’da astronomi, tıp, coğrafya ve dinî alanlarda büyük çalışmalar yapılmıştır. 82) tıp alanında kim uğraş vermiştir?

Tabip Abdurrahman ibn Nasru’l-Mausılî

83)astronomı ıle kım uğraştı?

-Bulgar şehrinde Mesud adlı birinin astronomi ile uğraştığı, namaz saatlerini belirlemeye çalıştığı kaydedilmiştir.

84) astrolojiye dair eseriyle kim yorumlarını kaleme almıştır?

1354’te Gülistan şehrinde Kemaleddin Türkmenî ve

ünlü Harezmli ilim adamı Mahmud ibn Ömer el-Çagminî

85) coğrafya ilmi ile uğraşan kimdi?

Harezmli tüccar Numan el-Harezmi

86)islam âlimlerinden Ebu er-Recai Muhtar ibn Mahmut ez-Zahidî

Kim için hangi eseri yazmıştır?

-Berke Han’ın unvanı olan “Nasreddin”den ötürü Risale-i Nâsıriye adını vermiş ve Berke Han’a takdim etmiştir.

87) halk edebiyatı ürünlerinden eserleri kim yazdı?

-1310’da Rabguzî’nin kaleme aldığı Kısasu’l-Enbiya

-1369’da H. Katib’in yazdığı Cümcüme Sultan

- Kisekbaş Kitabı (Destanı) gibi eserlerin

88)XIII.-XIV. Yüzyıllarda hangi eserler yazıldı?

- Saray’da Gülistan bi’t-Türkî  ile Suheyl ve Güldürsün adlı eserlerin yazarı Seyfi Sarayî

-hukuk kitapları kaleme alan Sadreddin et-Taftazanî

meşhur fakih el-Bazzazî

89)XIV. yüzyılda hangi eserler yazıldı?

-Harezmî Muhabbetnâme

Kutb Hüsrev ü şirin

90) Bu eserlerin çoğu hangi dilde yazıldı

-Türkçe olarak kaleme alınmıştır.

91)Tatar araştırmacılar, söz konusu Türkçenin açıklamasını nasıl yapar?

-Uygur ve Çağatay lehçesinden farklı olduğu ve günümüz Tatarcasına yakın olduğu kanaatindedirler. Başta M. Usmanov olmak üzere Tatar tarihçileri, bu lehçe için “Tatar Türkçesi” terimini kullanmaktadırlar.

KAZAN HANLIĞI (1437-1552)

92)Edigey’in ölümünden sonra Altın Orda’da kim çıktı?

-Toktamış Han’dan sonra Edigey’in yardımıyla Altın Orda tahtına çıkan Timur-Kutluğ Han’ın (1396-1399) torunu Uluğ Muhammed

93) 1437 yılında Küçük Muhammed kime karışı ayaklandı ve sonuç ne oldu?

-Uluğ-Muhammed Han’a karşı ayaklanmış ve Uluğ-Muhammed’i Saray’ı terk etmek zorunda bırakmıştır.

94)Uluğ-Muhammed Han, ailesi ve çoğu kadın ve çocuklardan

oluşan 3 bin kişiyi yanına alarak  nereye yerleşti

-Tula’ya yakın küçük bir şehir olan Belev’e yerleşmiştir.

 95)Hanın buraya yerleşmekteki amacı neydı?

-bir birlik kurarak Saray’daki taraftarları ve Moskova Knezi II. Vasiliy’le de anlaşarak tahtı tekrar ele geçirmekti.

96) II. Vasiliy bu durama nasıl yaklaştı?

-sınırına dayanan Uluğ-Muhammed ve askerlerinden rahatsız olmuş ve onlardan şehri terk etmelerini istemiştir.

97) Uluğ-Muhammed, bunun üzerine nereye yerleşti?

-Aşağı idil bölgesine yöneldi ve burada eski Kazan şehrini ele geçirerek Kazan Hanlığı’nın temellerini attı.

98)1445 yılında Uluğ-Muhammed’i kim öldürdü

-oğlu Mahmutek (Mahmud) babasını öldürmüş ve kendisini Kazan’da han ilan etmiştir.

99)Mahmutek (Mahmud)hâkimiyeti döneminde ne yapıldı?

-(1445-1461) Kazan Hanlığı, devletleşme sürecini tamamlamış, -bölge asayiş ve emniyete kavuşmuştur.

-hanlığın başkenti Kazan, bir ticaret merkezi hâline gelerek Bulgar ve Saray’ın yerini almış

-idil, Azak ve Kırım’dan buraya çok sayıda ahali gelmiştir. –

-Kazan Hanlığı’nın devletleşme süreci, Mahmutek Han zama-

nında tamamlandığından dolayı, bazı tarihçiler Kazananlığı’nın kurucusu olarak Uluğ-Muhammed’i değil de oğlunu göstermektedirler.

100)kazan hanlıgı ne kadar sürmüş kaç han başa geçmiştir.

--115 yıl içinde 15 han hüküm sürmüş, bunların bazıları ikişer-üçer kez tahta çıkmışlardır.

101)Kazan Hanlığı’nın tarihini sıralayınız?

- Ruslarla 14 savaş vuku bulmuştur.

-1469’da III. ivan başkanlığındaki Ruslar ilk kez Kazan’ı kuşatmışlardır. Bu kuşatma sonuç vermemiştir.

- Moskova Knezliği bir taraftan topraklarını genişletirken, diğer taraftan da Altın Orda’ya (Büyük Orda’ya)olan bağlılığını azaltıyordu.

-1462 yılında Büyük Orda hanlarının Rus paralarından adı çıkartılırken

-1472 yılında da III. ivan Büyük Orda’ya vergi ödemeyi

kesmiştir.

- 1472 ve 1480 yıllarında Büyük Orda’yı mağlup eden Ruslar 1502’de Büyük Orda’ya son vermişlerdir.

102) Kazan Hanlığı’ndaki taht sorunu nasıl uluslar arası boyut kazanmıştır?

-XVI. yüzyıldan itibaren Kazan Hanlığı’ndaki iktidar mücadelesi özellikle Rusların bu mücadeleye dâhil olmaları dolayısıyla artmıştır.

-Kırımlılar ve Nogaylar da bazen kendi istekleriyle bazen de Kazanlıların daveti üzerine bu mücadeleye dâhil olmuş

ve böylece Kazan Hanlığı’ndaki taht sorunu, uluslararası

boyut kazanmıştır.

103)bu mücadelenın asıl amacı neydi?

- Altın Orda mirası ve bölge hâkimiyeti için verilen bir mücadeleydi.

104)bu mücadelede Rusların işi nasıl kolaylaştı?

-Tatar hanlıkları arasında bir birliğin olmaması

105)bu mücadelenın sonucunda neler yaşandı?

-1552 yılında Kazan, Ruslar tarafından ele geçirilmiştir.

-Kazan halkı kılıçtan geçirilmiş,

-kadın ve çocuklar esir edilmiş

-cami ve medreseler yıkılmıştır.

-Saraydaki bütün mallara el konulmuş

-sarayın yanına bugün Kafedralnıy Kilisesi inşa edilmiştir.

-Böylece Altın Orda coğrafyasında ilk kurulan Kazan

Hanlığı bağımsızlığını da ilk kaybeden Tatar hanlığı olmuştur.

106)Kazan Hanlığı’nın düşmesi Rusya ve Türk dünyası açısından önemi nedir?

-Hanlığın Rusların eline geçmesiyle Orta idil sahasında VI. yüzyıldan beri devam eden Türk hâkimiyeti sona ermiş oldu. -----Rusların Hazar Denizi ve Aşağı Ural bölgesine doğru yayılmasının önündeki en büyük engel ortadan kalkmış oldu.

- Rusya sınırlarını Hazar kıyılarına ve Kafkaslar’a

kadar uzattı.

-Ural bölgesini de ele geçiren Rusya, Sibirya ve Türkistan istikametine doğru yayılma imkânı buldu.

- Bundan sonra, Astrahan Hanlığı’nın da düşmesiyle Rusya ve Osmanlı devletleri sınırdaş oldular.

6.ünite ORTA ASYA TÜRK TARiHi

- Kazan’ın alınmasıyla yabancı bir unsur Rus devleti bünyesine girdi;

-Rusya sadece Ruslardan oluşan bir devlet olmaktan çıkıp yeni tebaalar edindi ve böylelikle imparatorluk olma yoluna girdi.

107)Kazan Hanlığı’nın coğrafî konumunun müsait olmasına rağmen hanlığın uzun ömürlü olmaması

nın nedeni neydi?

- taht kavgaları ve iç sorunlar ülkeyi istikrarsız ve düşmanları

na karşı da zayıf hâle getirmiştir.

-Altın Orda’nın parçalanmasıyla güçlenmeye başlayan

Rus knezliklerinin Moskova etrafında birleşmeleri

-Kazan Hanlığı da dâhil olmak üzere komşularına karşı

yayılmacılık politika izlemeye başlamaları

-Ruslara karşı birlik olamayan Tatar hanlıklarının sonunu

belirlemiştir.

108)Kazan Hanlığı’nda halkı kim oluşturuyordu

-Bulgar,Kıpçak ve diğer Türk boylarının karışımından meydana gelen ve daha sonra Tatar olarak adlandırılacak Kazan Türkleri hâkim konumdaydı.Başkurtlar, Çuvaşlar, Çeremisler (Mari), Arlar (Udmurtlar), Mordvalar

109)Kazan Hanlığı’nın resmî dini neydi?

- islamiyet ama bütün dinlere müsamahalı davranmışlardı

110)Tatarlar  ve  halk nasıl yaşar neyle geçinirlerdi?

-köylerde yaşıyor ve ziraat ve hayvancılıkla uğraşıyordu. Çuvaşlar ve Mordva halkı arıcılık yapıyor uğraşıyorlardı. Balıkçılık ve avcılık da çok gelişmişti. Gayrimüslim halklardan vergi olarak çeşitli hayvanların kürkleri toplanıyordu.

111)Kazan panayırlarında en çok ne ticareti yapılırdı?

-bal ile kürk ticareti yapıyorlardı.

112)Kazan Hanlığı’nın idari ve askerî yapısı nasıldı?

- Altın Orda’nın teşkilatına çok benziyordu.Kazan hanlarının hepsi, Cengiz Han’ın soyundan gelmiştir. 113)Hanın yanında önemli meseleleri görüşmek için kim bulunurdu?

-dört önemli zatı bulunduruyorlardı.bunlara karaçibeyleri denir .şirin, Argun, Barın ve Kıpçak dan oluşur.

114)karaçibeyler, Altın Orda’da hangi isimle anılırdı?

-mirza, emir, bey olarak geçiyordu.Hanların küçük yaşta oldukları dönemlerde hâkimiyet onların elindeydi.

115)Askerî teşkilat nasıldı?

-Altın Orda nizamına göre kurulmuştu.

-Ordunun esas kısmını,atlı birlikler oluşturuyor

-ve bunların başında da Tatar zadegânlarının oğullarından oluşan oğlan zümresi bulunuyordu.

-Oğlanlar, hanların resmî vesikalarında ruhani

ve asilzadelerle birlikte zikrediliyor ve bunlara da hizmetleri karşılığında arazi veriliyordu.

116)Kazan Hanlığı’nda toprak sistemi nasıldı?

-büyük çiftlikler hâlinde işletildiği, han ailesinin,

beyler, mirza, oğlanlar ve din adamların arasında paylaştırıldığı bilinmektedir.Bu topraklar bunlara hana hizmetlerinden dolayı suyurgal olarak verilmiştir.

117)Suyurgal ne demek?

- Moğolca suyurgamak mastarından türemiş olup bağış”,

“teşvik”, “mükâfât”anlamına gelmektedir.Suyurgal, ortaçağ’da bir askere veya subaya savaşta hizmeti karşılığında verilen , miras bırakılabilen toprak, timar

anlamında kullanılmıştır.

118)başka kimler vergiye tabi idi?

- yönetici ve imtiyaz sahibi kimseler, şehrin tüccarı, esnafı, işçiler ve köylü çiftçiler

120)kul” ve “kara halk” kimdi?

-Devlet idaresinde hiçbir rol oynamaz

-vergi öder

-hukuki açıdan bağımsız

-uygulamada derebeylere bağlı fakir kimselerdi. 121)vergi sistemi nasıldı?

-Altın Orda’daki sisteminin devamı niteliğindeydi.

  

ASTRAHAN HANLIĞI (1466-1556)

122)Astrahan Hanlığı adını nerden alır?

-XIII. yüzyılda Volga Nehri’nin Hazar Denizi’ne döküldüğü yerde kurulan Astrahan şehrinden almaktadır. 123)şehir ilk kuruluşu ne zamandır?

-kesin olarak bilinmemekle birlikte, adı ibn Battuta’nın seyahatnamesinde geçtiğinden dolayı XIII. yüzyılın ilk yarısında şehrin mevcut olduğu anlaşılmaktadır. 124)Astrahan’ın Türkçe adı nedir?

- Hacı Tarhan

125)Arap gezgini ibn Battuta bu ismi nasıl açıklamakta?

-“Tarhan onların kullandığı manada ‘vergiden muaf olan yer’ demektir. Türk hacı bu civarda yerleşti, sonra sultan bu yerleri vergiden muaf kıldı.”

126)hanlığın kuruluş tarihi ve kurucusu kimdir?

1466’da kurucusu olarak da Altın Orda Hanı Küçük Muhammed’in torunu Kasım’ı (1466-1490) kabul etmektedirler.

127)Kazan Hanlığı gibi bir türlü istikrara kavuşamama sebebi nedir?

-Kasım’ın kardeşi Abdülkerim Han’dan (1490-1514)

sonra Astrahan Hanlığı, dış ülkelerin müdahalesi ile karşı karşıya kalmıştır.

-Kırım Hanı Mengli Giray, Altın Orda’nın mirasçılarını kendi etrafında birleştirmek için Büyük Orda’ya son verdikten sonra Astrahan’ı da kendi nüfuzu altına almak istemiş

-aynı amacı güden Nogaylarla mücadeleye başlamıştır.

-Moskova çarlarıda Kırım hanlarının amaçlarından haberdar oldukları için Astrahan’da Kırımlıların gücünün artmasını istemiyor ve kendileri Astrahan’la diplomatik ve ticari münasebetler geliştirmeye çalışıyorlardı.

-üç taraftan adeta ablukaya alınmış ve bu ablukaya da hanlık ancak yarım asır dayanabilmiştir.

128)bu hanlıgı kim yıktı?

-Kazan Hanlığı’na son verdikten sonra IV. ivan, 1556’da Astrahan’ı da ele geçirmiştir.

KASIM HANLIĞI (1455-1681)

129)Kasım Hanlığı ne zaman kuruldu?

- Kazan Hanı Uluğ-Muhammed’in II. Vasiliy’i mağlup etmesiyle sonuçlanan savaş (7 Temmuz 1445) neticesinde kurulmuştur.

130)II. Vasiliy bu savaşta esir düşmüş ve serbest bırakılması karşılığında Uluğ-Muhammed bir takım şartlar öne sürmüştü. Bu şartlar neydi?

-Moskova Knezliği sınırları içerisinde bir hanlığın kurulması

-Uluğ-Muhammed neden bu hanlığın kurulmasını istiyordu?

-bu hanlığa kendi oğullarından birini oturtarak moskova’yı kontrol altında tutmak istemiş, diğer taraftan da Kasım Hanlığı’na tampon bölge rolü yükleyerek Kazan Hanlığı’nın güvenliğini sağlamaya çalışmıştır.

131)bu hanlık nerede kuruldu?

-Ryazan bölgesinin kuzey-doğusunda yer alan Meşerskiy Gorodok şehri

132)bu hanlığın idaresi kime verildi?

Uluğ-Muhammed oğlu Kasım’ı atadığından dolayı, bu şehir ve hanlık Kasım olarak adlandırılmıştır.

133)bu hanlık kuruluş amacına hizöet etmişmidir?

-Kazan Hanlığı’nın düşmanı hâline gelmiş

-Rus çarlarının elinde diğer Tatar hanlıklarının içişlerine karışmaları için bir araç olmuştur.

134)Uluğ-Muhammed’in ölümünden sonra Rus Çarı ne istemiştir?

-Kasım Han’ı Kazan tahtında görmek istemiştir.

135)Ruslar amaçlarına ulaştımı?

-kasım han Kazan tahtı na çıkamadığı gibi, Rus çarına bağlı hâle gelmiştir.

136)Kasım’dan sonra tahta çıkan hanlar savaşlarda kimden yana olmuşlardır?

rus çarının Büyük Orda ile Kazan Hanlığı üzerine yaptığı seferlere Rusların tarafında katılmış ve kendi dindaş ve soydaşlarına karşı savaşmışlardır.

137)Kasım hanlarının en meşhuru kimdir ?

-Sayın Bulat Han (1567-1573) Sayın Bulat Han 1573’te Hıristiyanlığı kabul etmiş ve Semön Bekbulatoviç adını almıştır.

6.ünite ORTA ASYA TÜRK TARiHi

138)1574 yılında ise IV. ivan, bulat han için tahttan neden 2 yıl feragat etmişdir?

-isveç ile yaptığı Livon savaşlarında (1558-1583) zor duruma düşen IV. ivan, ülke içindeki boyar ve yerel knezlerin muhalefetini ancak Rus tahtına Cengiz soyundan biri geçtiği takdirde bastırabileceğini düşünüyordu. Hemde Rusya’nın merkezileşme ve çarın otoritesini artırmaya yönelik politikasını uygulamak istiyordu.Semön Bekbulatoviç’den (sayı bulat han) Cengiz Han’ın torunu Orda’nın soyundan geliyordu ve Altın Orda’nın son hanı Ahmet’in en büyük torunuydu.

139)Sayın Bulat Han’dan kim tahta geçti?

Kasım tahtında Kazak ve Sibirya sülalelerinin temsilcileri

bulunmuştur.

140)Sibirya sülalesi temsilcilerinin de tahta çıkarılması Rusların hangi siyaseti ile ilgiliydi?

-rusların Sibirya’daki yayılma siyasetleriyle bağlantılıydı. 141)kasım hanliği ne zaman ve hangi ülke tarafından son buldu?

-Rusların güçlenmesi ve Tatar hanlıklarını tek tek ele geçirmeleriyle birlikte Kasım Hanlığı’nın Ruslarçısından

önemi azalmış ve Ruslar 1681 yılında hanlığa son vermişlerdir.

142)kasım hanlığı günümüzde hangi sınırlar içinde ve hangı isimle anılıyor?

-Kasım şehri 1778’de  Orta Asya Türk Tarihi

Ryazan vilayeti sınırları içerisine alınmıştır; günümüzde de aynı ilin içerisinde Kasimov adıyla varlığını sürdürmektedir.

143)Kasım Hanlığı’nın önemli özellikleri neydi?

-kendi sülalesine sahip olmaması

-Kazan, Kırım, Astrahan, Kazak ve Sibirya hanlarının ve onların evlatlarının bu hanlıkta hüküm sürmeleridir.

- Moskova’nın kuklası olması

144)Türk dünyasına en büyük hizmeti nedir?

-Moskova’ya yakın bir coğrafyada Türk nüfusu ve onlarla birlikte islamiyet’i yaymasıdır.

145)Kasım Hanlığı nüfusunun çoğunluğunu kim oluşturuyordu?

Türkler oluşturmuştur. Bunlar daha sonra Kasım tatarları olarak anılacaktır. Kasım Tatarlarının oluşumunda Altın Orda Türklerinin yanı sıra Fin-Ugor halkları da yer aldı. 146)Konuşma dilleri nasıldı?

-Kazan Tatarcasından biraz ayrılmaktadır.

147)Mişer Tatarlarının kökleri kimlere dayanır?

-kasım hanlığına

SiBiR HANLIĞI (1468-1607)

148) Sibir nerde kuruldu?

-Moğolistan’ın kuzeyinden Sibirya’ya kadar uzanan bir bölgede

149)sibiri kim kurdu

-şeybani  neslinden gelen İBAK

150)Bu hanlık başlangıçta hangi isimle anıldı

Tümen Hanlığı olarak adlandırılmıştır.

151)sibir ismi nerden gelmektedir?

-1495’te Taybugî soyundan gelen Mehmet, ibak Han’ı öldürmüş ve başkenti de Sibir şehrine taşımıştır. Bundan dolayı hanlığın adı Sibir Hanlığı olarak değiştirilmiştir.

152)(Yadigâr Han zamanında) hanlıkğın  Ruslarla ilişkisi nasıldı?

-Çar ivân’ın hâkimiyetini tanımak zorunda kalmıştır. 153)Bu olay üzerine  ibak Han’ın torunu Küçüm’ ün tutumu nasıl olmuştur?

-Yadigâr Han’ı bozguna uğratarak hâkimiyeti ele geçirmiştir (1563).

154) Sibir Hanlığı’nın Rusya’ya ilhakında hangi ailenin fonksiyonu olmuştur?

-türk kökenli Stroganov ailesi önemli rol oynamıştır.

155)Türk kökenli Stroganovlar bölgedeki konumu ve yaptıklarını sıralayınız?

- Perm bölgesinde büyük topraklara sahiplerdi. Stroganovlar, Batı Sibirya’dan kürk elde etmek amacıyla 1581’de idarelerinde bulunan Kazak birliğini keşif amacıyla bölgeye göndermişlerdir. Ateşli silahlara da sahip olan Ermak başkanlığındaki bu Kazak birliği, iki yıl içerisinde buradaki Tatar Hanlığı’nı ele geçirmiştir. 156)Ermak, ele geçirdiği toprakları ne yapmıştır?

- tek başına elinde tutamayacağından dolayı Çar IV. ivan’ın yanına elçilik heyeti göndererek çardan bu toprakları kendi himayesi altına almasını istemiştir.

157)Çar IV. ivan, bu teklifi nasıl karşilamıs ve sibaryanın tamamını hangı tarıhlerde topraklarına katmıstır?

-memnuniyetle kabul etmiştir. Sibirya’nın tamamen zaptı ise 1593-1604 yılarında tamamlanmıştır.

ORTA ASYA 7.ÜNİTE

SORULAR

1)Cengiz Han ülkesini taksim ederken oğlu Çağatay’ın hissesine neresi düşmüştür?

Türkistan

2)Çağatay hanlığı çökünce hakimiyet kimin elinden kimin eline geçmiştir?

Barlas ve Cezayir kabilelerin elinden Melez ve karışık anlamına gelen Karaunas kabilesine

3)Timur ne zaman nereye hakim olarak nerenin tahtına geçmiştir ?

9 Nisan 1370 de 10 Yıllık bir mücadele ile Maveraunnehre hakim olarak Semerkand’ta tahta oturmuştur.

4)Kendisine ne lakapları verilmiştir? Niçin ?

Aksak veya Lenk.Parmakları sağ kolu ve sağ ayağından yaralanması.

5)1371-1379 Yıllarında nereyi ele geçirmiştir ?

Harezm

6)Timur’un Horasan’ı ele geçirmek için uygun bulduğu durumlar nelerdir?

1)Horosanın doğusunda Kertler batısında Serbedarlılar.

2)Hazar denizinin güneydoğusunda Toga Timurlular.

3)İran’ın güneyinde Fars ve Kirman Bölgesinde Muzafferliler

4)Irak-ı Acem,Irak-ı Arap ve Azerbaycan Bölgelerinde Cezayirliler hüküm sürmesi.

7)Timur Horasan’da son verdiği kabileler nelerdir?

Kertler,Toga Timurlular,Serbedarlılar.

8)Timurun İran’da güçlenmesine ve Kuzey İran ve Azerbaycan’ı ele geçirmesine karşı kim ittifak hazırlığı yapmaya başlamıştı ?

Toktamış Memluk sultanına elçi heyeti göndererek ittifak hazırlığı yapmaya başladı.

9)Toktamış ve Timurun mücadelerinde ki aşamalar nasıldır?

1)Askerleri Kafkasya’dan Derbend’i geçerek Samur Irmağı kıyısına gelmiştir.

2)Bunun üzerine Timurun karşılık olarak oğlu Miranşah’ı gönderdiği ordu ile ciddi bir çarpışma yapmadan geri çekilmişlerdir.

3)Toktamış timurn yokluğundan yararlanarak doğuya yönelmiştir.

4) Timur’un İran’ın güneyindeki Şirazı kuşatma sırasında Toktamış’ın Sirderya üzerine yürümesinden dolayı dönmüştür.

5)İki taraf Kundurca (Kunduzca) mevkinde karşılaşmış.

6)Savaş Timur’un üstünlüğü ile sona ermiştir.

10) Timur’un 1392-1396 yıllarında Beş yıllık sefere çıkmasının sebebi nedir?

Toktamış’a karşı sefer sırasında daha önce boyun eğdirilen İran’daki bazı yerel idarecilerin onun yokluğundan yararlanarak kendisine yüz çevirmeleridir.

11)Timur 1393 de hangi sülaleye son verdi ? Bu Timura ne sağladı ?

Muzafferler Böylece Bağdat kapılarına dayanmış oldu.

12)Bu dönemde hüküm sürülen yerler ve hüküm sürenler kimlerdir ?

1)Anadoluda henüz hakimiyeti sağlam olmayan Osmanlı Devleti.

2)Sivas ve Kayseri dolaylarında Kadı Burhaneddin.

3)Orta Anadoluda Karamanoğulları

4)Doğu Anadoluda Erzincan Emirliği ve Kara koyunlular

5)Maraş dolaylarında Dulkadırlılar.

6)Diyarbekir yöresinde Ak koyunlular.

13)Timur’un Bağdat gelip dayanmasından dolayı huzursuz olup tedbir alan devletler nelerdir?

Osmanlılar, Memluklar,Altın orda ve Sivas.

14)Timura karşı ittifak kuranlar kimlerdir ?

Bayezid,Berkuk,Toktamış ve Kadı Burhaneddin.

15)Timur’un bu ittifakı bozmak için Erzuruma kadar gelip sonradan geri dönmesinin sebebi nedir ?

Toktamış’ın kafkasyadaki bazı faaliyetleri.

16)Bu geri dönüşte Timur önce nereye fetihde bulundu ?

Gürcistan

17)Toktamış ve Timur arasında geçen savaşta olan gelişmeler nelerdir?

1)Timur Azerbayca’nın güneyindeki Şeki de bulunurken Altın Orda devletinin Şirvan yöresini yağmaladığı haberini aldı.

2)Taraflar 15 nisan 1395 de terek ırmağı kıyısında karşılaştılar.

3)Savaşı yine Toktamış kaybetmiş fakat ele geçirilememiştir.

4)Bu yüzden onun kuvvet toplamasını önlemek için Timur Özü (Dnepr) ırmağına giderek Toktamışa taraftar olan bazı kabileleri yağmalamış ve onları Balkanlar’a sürmüştür.

5)Timur Ten (Don) ırmağına yöneldi

6)Moskova dolaylarına gelerek etrafı yağmalamış ve dönüşte zengin Azak,Hacı Tarhan (Astarhan) ve Berke Sarayı üzerine giderek buraları da yağmalamıştır.

7) Onun düşüncesi Altın Orda devletine kesin bir darbe vurmaktı.

18) Bu savaşın önemi nedir?

1)Altın orda devletine beş yıl içinde iki büyük darbe indirilmiş

2) Bundan sonra bu devlet sıradan bir devlet durumuna düşmüştür.

3)Bu savaş Orta Asya, Güneydoğu Avrupa,Baltık ülkeleri ve Rusya için önemli bir hadisedir.Böylelikle Altın Orda Hanlıkları, Rus Knezleri için bir tehdit olmaktan çıkmıştı.

19) Timur’un Hindistan seferinin amacı nedir ?

Daha sonra yapacağı seferler içim maddi kaynak sağlamak için.

20)Hindistan seferi nasıl gelişmiş ve sonuçlanmıştır ?

1)Kafirler ve Putperestler cihat adı altında semarkand’tan hareket etmişlerdir.

2)Timur Pencap ve Sind bölgelerinde hüküm süren Tuğluk hükümdarı II.Mahmud’u yenilgiye uğratmıştır.

3) Timur şehri yağmalayıp katliamda bulunduktan sonra ganimet ve fillerle Semerkand’a dönmüştür.

21)Timur’a karşı kurulan ittifakın bozulmasının sebepleri nedir ?

1) Timur’un Hint seferine çıkması bu devletlerin ittifakını gevşetmişti.

2)Kadı Burhaneddin’in 1398 yılı yazında Ak Koyunlu Kara Yülük Osman Beg tarafından öldürülmesi.

22)Timur Kadı Burhaneddin’inin ardından nereleri işgal etmiştir ?

Amasya ve Sivas

23)Timurun batıya doğru 7 yıllık son sefere çıkmasını oluşturan şartlar nelerdir ?

1)Kadı Burhaneddin ve Berkuk’un ölmüş olması.

2)Memlük Devleti içindeki mücadeleler

3)Beyazıd’ın güç kullanarak gerçekleştirdiği toprak kazançlarından doğan hoşnutsuzluk.

24)Timur sivası ele geçirdikten sonra ne yapmıştır ?

1)Memlukler üzerine yürümüştür.

2)Suriye’ye gelerek Halep,Hama,Humus ve Dımaşk gibi şehirleri ele geçirmiştir.

25)Ankara savaşı öncesindeki gelişmeler nelerdir ?

1)Timur ve Beyazıdın arasındaki gerginlik Timur’un Azerbaycan’a geldiğinde Kara Koyunlu Yusuf Beg ile Celayirli Sultan Ahmed’in yurtlarını terk ederek Beyazıd’a sığınmasıyla başlamıştır.

2)Beyazıd’ın Timur himayesindeki Erzincan üzerine yürümesi Timur’un Anadolu’ya tasarladığı sefer için meşru bir sebep oluşturmuştur.

3) Timur Beyazıd’a tehdit dolu mektuplar göndemiş ve beyazıdın kendisine itaat etmesini Anadolu beglerinden alınan yerleri geri verilmesini kara yusuf’un kendisine teslim edilmesini istemiştir.Beyazıd bunu reddetmiştir ve böylece savaş kaçınılmaz olmuştur.

26)Ankara Savaşındaki gelişmeleri nelerdir ?

1)Timur 1402 yılı mart ayında Azerbaycan’dan Anadoluya doğru geçerek Kemah, Sivas,Kayseri ve Kırşehir üzerinden gelip Ankarayı kuşattı.

2) Bu sırada Beyazıd da Ankara’ya yaklaşmış bulunuyordu.

27) Ankara Savaşın’ın sonuçları nelerdir ?

1)28 Temmuz 1402 de Osmanlı ordusu yenilerek dağıldı.

2)Devlet ileri gelenlerinden her biri birer şehzadeyi yanına alarak kaçmıştır.

3)Beyazıd tutsak düşmüştür.

4)Beyazıdın devlet olma hayal gayretleri son bulmuştur.

5)Bizans elli yıl kadar daha varlığını sürdürme imkanı elde etmiştir

6)Rumelide fetihler durmuştur.

7)Timur tarafından Anadolu Beglikleri’nin yeniden canlandırılması yüzünden Anadolu’nun birliği bozulmuş bir fetret devri yaşanması gerekmişti.

28) Ankara Savaşın’dan sonra Timur neler yapmıştır ?

1)Başta Bursa olmak üzere Anadolu’nun çeşitli yerlerine asker sevk edilmiş.

2)Timur İzmir’e gelmiş buradaki Türklerin elinden çıkmış olan bazı kaleler yeniden alınarak şehir Aydınoğulları’na bırakıldı.

3)Bizans İmp.Manuel Beyazıd’ın düştüğü duruma çok sevinmiş Timur'a bağlılığını hediyeler ve elçi göndererek bildirmiştir.

4)Timur Akşehir’e doğru giderken Beyazıd’ın ölüm haberini almıştır.

5)Bir yıl Anadolu’da kalıp buradaki Anadolu Beglikleri’ni canlandıran Timur Moğol asıllı Kara Tatarlar’ın büyük bir kısmını da alarak Semerkand’a dönmüştür.

29)Timur ne zaman ölmüştür ve yerine veliaht kimi bırakmıştır ?

Çin seferine çıktığı sırada 18 şubat 1405 de ölmüştür.Yerine torunu Pir Muhammed’i bırakmıştır.

30) Timur seferlerini nasıl yerlere yapmıştır ?

1)Şehir hayatının yaygın olduğu İslam dünyası ile bozkır kültürünün hüküm sürdüğü bölgelerde gerçekleştirilmiş olup, o genelde bozkırlara değil yerleşik kültürün hakim olduğu zengin ve medeni ülkeleri ele geçirmeyi gaye edinmiştir.

2)Dolayısıyla Kazak Bozkırları,Deşt-i Kıpçak ve doğudaki Moğol Ülkelerine hakim olmaktansa,Maveraünnehr,Harezm,Horosan ve İran gibi bölgeleri fethetmeyi tercih etmiştir.

31)Timur’un savaşçı özelliği dışındaki özelliği nedir ?

İmarcı yanı.

32) Bir çok zafer kazanan Timur’un tek başarısızlığı olarak ne görülür ?

1)Haleflerine bu olağanüstü dehasını ve kabiliyetini aktaramaması.

2)Hayatı boyunca büyük zaferler kazanmış fakat öldükten sonra yaşamayan bir sistem bırakmıştır.

33) Timur nerede doğmuştur anne ve babasının ismi nedir ? Adından ne zaman söz edilmeye başlanmıştır ?

8 Nisan 1336 Semarkand dolaylarında bulunan Keş (Şehr-i Şebz ) yakınlarında Hoca Ilgar köyünde doğmuştur.Annesi Tekina Hanım,Babası Barlas kabilesinden Turagay’dır.

İlk defa 1360 yılında adından söz edilmeye başlanır.

34) Timurluların Timurdan sonraki hükümdarı kimdir ve ne zaman tahta geçmiştir ?

1409 yılında Şahruh, Semerkandı ele geçirip tahta çıkmıştır.

35)Şahruh döneminde Timurlular için tehlike oluşturan kimlerdir ?

Kara Koyunlu Yusuf Beg ve Osmanlılar (Çelebi Mehmet

‎36)Şahruh dönemi ile ilgili neler söylenebilir ?

1)1420-1429 ve 1434 yıllarında Azerbaycan ve Doğu Anadoluya gelmiştir fakat Karakoyunlu Türkmenleri meselesi onun sağlığında çözümlenememiştir.

2)Babasının hakim olduğu yerleri elde tutmayı başarmıştır.

3)İç mücadelelere son vermiş.

4)Şahruz dindardı Tefsir,fıkıh,hadis ve özellikle tarih kitapları okurdu.

37) Şahruh döneminde doğuda sanat ve bilim alanında kimler neler yapmıştır ?

1)Minyatür ve Hat sanatında : Tebrizli Cafer,Gıyaseddin Nakkaş,Halil Musavvir.

2)Mimaride : Kıvameddin

3)Musikide :Meragalı abdulkadir

4)Tarih Yazıcılığında : hafız-ı ebru ve şerefeddin-i yezdi ve sayısı yüzleri aşan şairleriyle Herat ve Ulug Beg başkanlığında Kadızade-i Rumi

5)Matematik ve Astronomi : Kaşanlı Cemşit ve Ali Kuşçu

38)Ulug Bey (1447-1449) kimdi ve Timur’un ölümünden sonra nerenin idaresinden sorumluydu ?

Timurun torunu- Maveraünnehr

39)Ulug Begin en belirgin özelliği nedir ve kime benzetilir ?

O bir hükümdar ve aynı zamanda astronomi ve matematik bilginidir bu sebeble İslam Tarihçileri tarfaından Aristonun hükümdar öğrencisi İskender’e benzetilmiştir.

40)Ulug Beg ve arkadaşlarının ortaya koyduğu eserin adı nedir ve bu eserin önemi nedir ?

1437 yılında “Zic-i Uluğ Beg” adlı bir eser ortaya koymuşlar ve eser batı dillerine çevrilmiştir.bu eser orta çağ İslam dünyasında astronominin son sözü ve ilmin teleskop bulununcaya dek en son derecesidir.

41) Timurlular Devletin ikiye bölünmesinin sebebi nedir ?

Ulug Beg devlet işlerine sırt çevirmiş iki yıllık saltanatı mücadelelerle geçmiş ve oğlu Abdullatif tarafından kurulan mahkeme kararıyla öldürülünce(1449)ülkede karışıklıklar artmış ve devlet Herat ve Semerkand merkez olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

42)Abdullatif (1449-1450)dönemi için neler söylenebilir ?

1)Babası gibi oda astronomi ve matematik ile ilgileniyordu.

2)Onun zamanı Ulug begin zamanı ile kıyaslanacak olursa din adamları için iyi, ahali ve asker için kötü bir devir olmuştur.

3)İtaatte en ufak bir kusur işleyeni cezalandırırdı.

4)Kendisine Ulug begin adamları tarafından Ulug begin öcünü almak amacı ile suikast düzenlenmiştir ve ölmüştür.

43) Abdullah kimdir (1450-1451)dönemindeki değişiklik nasıldı ve bundan hoşlanmayanlar kimlerdi?

Mirza Abdullah İbrahim Sultanın oğludur suikastçiler onu başa getirmiştir.oO hazinedeki parayı askerlere dağıtmakla işe başlamak zorunda kalmıştır.Abdullah dönemi ile Şeyhülislam’ın örnek aldığı Ulug beg zamanındaki yumuşama geri gelmişti bu durum özellikle din adamlarının yaşadığı Buharada hoş karşılanmamıştır.

44)Ebu Said nasıl tahta geçmiştir ?

Abdullatifin ölümü üzerine idareciler Ebu Saidi serbest bırakmışlar ve ona biat etmişlerdir Ebu Said de Semerkand üzerine yürümüş fakat yenilerek kaçmıştır.

Ebu Said bir süre sonra Türkistan (Yesi ) şehrini ele geçirmeyi başarmış.

Bunun üzerine Abdullahın gönderdiği ordu şehri kuşatmış ise de Ebu Said Özbek elbisesi giydirerek etrafa gönderen adamları ile Özbek Ebu’l-Hayr’ın yardım için gelmekte olduğu söylentisini çıkararak kuşatanları aldatmayı başarmıştır.

Kuşatma ortadan kalkmış fakat Abdullah bu kez bizzat kendisi sefere çıkmıştır.

Bu durumda Ebu Said gerçekten Özbeklerden yardım istemiştir.

Ebu’l-Hayr bunu fırsat bilerek Ebu Said ile birlikte Semerkand üzerine yürüyerek Abdullah’ın ordusunu yenilgiye uğrattılar.(Haziran 1451) ve Ebu Said tahta oturmuştur.

45)Ebu Said (1451-1469)saltanatının anlayışı nasıldı ?

Ebu Said saltanatı Ulug Beg’inkinin aksine din adamlarının hakimiyeti devri idi.

Ulug Beg’in 40 yıl süren hoşgörülü hakimiyeti yerine Ebu Said’in Taşkent’den davet ettiği Nakşibendi tarikatı şeyhi Hoca Ahrar’ın yine 40 yıl sürecek olan hakimiyet başlamış oldu.

46)Ebu Said ile Cihanşah arasında geçen barış antlaşmasının şartları nelerdir ?

1)Cihanşah’ın Horosanı boşaltması

2)Irak-ı acem,Fars ve Kirman’ın Kara Koyunlularda kalması şartı ile barış yapıldı.

47)Ebu Said’in Kara Koyunlu Cihanşah ile oğlu Ak Koyunlu Hasan Beg’le olan mücadelesi nasıldı ?

Cihanşah 1458 yılında Horosan üzerine yürüyerek Herat’ı ele geçirmişti.

Cihanşah Ak Koyunlu Hasan Beg tarafından öldürülmüştü.

Cihanşah’ın oğlu babası hasan ali babasının öcünü almak için ebu saidden yardım istiyordu.

Ebu Said Ak Koyunlu Hasan Beg’in yaylağı olan Karabağ’a doğru yürüdü.

Ebu Said Hasan Beg’in barış tekliflerini kabul etmemiştir.

Ak Koyunlu Hükümdarı Timurlu ordusunun ikmal yollarını kesmiştir.

Timurlu ordusu dağılmış Ebu Said tutsak alınarak öldürülmüştür.(Şubat 1469)

Onun ölümüyle Timurlular Horosan’ın batısındaki toprakları Ak Koyunlulara bırakmıştır.

48)Hüseyin Baykara’nın döneminde onun başkenti Herat nasıl bir yerdi ?

Herat tıpkı Orta Çağların öteki medeni merkezleri olan Şam,Bağdat,Kahire ve İstanbul gibi hem medeniyet hem de eğlence merkezli idi.

49) Hüseyin Baykara’nın dini eğilimi nasıldı ?

Önceleri Şiiliğe meyl etse de Ali Şir Nevainin tesiriyle tekrar Sünni olmuştur.

50) Hüseyin Baykara’nın döneminde devlet sınırlarının genişlememesi fetih ve seferlerin olmamasının sebebi nedir ?

Sultan,Hanedan mensupları, ordu ve şehir halkı kendilerini tamamen eğlenceye verdikleri için.

51) Hüseyin Baykara’nın zamanında hangi güçlükler vardı ?

1)İdari siyasi, ve özellikle mali sıkıntısı çoktu.

2)Mali sıkıntıları gidermek için iki vezir başa geçirildi fakat bu daha çok sıkıntı oluşturdu.

3)Diğer bir iç mesele de Hüseyin Baykara’nın oğullarının ayaklanması.(1500 yılında oğlu Muhammed Hüseyin’e karşı Astrabad’a yürümüştür.)

52)Bu ayaklanma sırasında başka neler olmuştur ?

Özbekler tarafından Semarkand ele geçirilmeye çalışılıyordu. Muhammed Şibani Semerkandı zapt ederek buranın hakimi Ali Şir Nevai’yi öldürtmüştür.

Daha sonra geçici olarak geleceğin Hindistan Timurlu hükümdarı Babür’e bırakmak zorunda kaldı ve nihayet 1501 yılında semarkand’ı kesin olarak ele geçirdi.

52)Muhammet Şibani Herat’ı ne zaman ele geçirmiştir ?

1509 yılında

53)Babür bu medeniyet merkezi için görüşünü nasıl ifade etmiştir ?

Babür’ün ifadesine göre Burada “Dünya görmemiş köylülük” hüküm sürmeye başlamıştı.

54)XVI. yy neden Timurlular için felaket devri olmuştur ?

Göçebe Özbekler bu yüzyılın başında önce Harezm ve Maveraünnehr’i ardından Herat’ı ele geçirrerek Timurlu hakimiyetine son verdiler.(1507)

55) Timurlu sülalesi varlığını nasıl sürdürmüştür ?

Safevi hükümdarı Şah İsmailin 1510 da Muhammed Şibani’yi öldürmesinden yararlanan Babür’ün bütün gayretlerine rağmen Harezm ve Maveraünnehr bölgeleri Özbek hakimiyetinden kurtulamamıştır.Timurlu Sülalesi varlığını Babür’ün Hindistan’da kurduğu devlet sayesinde sürdürmüştür.

56) Timur imari alanda neler yaptırmıştır ?

1)Timur Semarkand civarında yeni yerleşme yerleri kurdurmuş bağ bahçe ve konaklar inşa ettirmişti.

2)Timur ve hanedan mensuplarının gömülü olduğu Gur-i Mir adlı türbe Timur tarafında inşa edilmiştir.

3)Timur’un inşa ettirdiği en önemli eseri Ahmed-i Yesevi hankahıdır.

56) Şahruh zamanında imar faaliyetleri nasıldı ?

Şahruh zamanında devlet merkezinin Herat olması bu şehrin yükselmesini sağladı.

Moğol istilası zamanında tahrip olan Mevr şehrini yeniden inşa ettirdi.

57) Ulug Beg ‘in imari alanda yaptırdığı eserler nelerdir ?

Buhara medresesi

Semerkand medresesi

Kuhek Tepesi eteğindeki ünlü rasathane.

58)Hüseyin Baykara imar alanında neler inşa ettirmiştir ?

1)Onun döneminde Herat kültür ve sanat merkezi olarak zirveye ulaştı.

2)O Herat’da medrese,hankah ve darüşşüfa inşa ettirmiştir.

59) Ali Şir Nevai imar alanında ne yapmıştır ?

Herat ve çevresinde 370 tane hayır eseri inşa ettirerek bunları idare etmesi için bir vakıf kurmuştur.

60) Timur ve Timurlular zamanında ticari faaliyetleri için neler söylenebilir ?

1) Timur ve Timurlular ticari faaliyetlere önem vermişlerdir.

2) Semerkand’da pek çok dokuma atölyesi bulunuyor ve şehir baharat ticaretine merkezlik yapıyordu.

3) Tebriz ve Sultaniye, önemli ticaret merkezleri idi.

4) Güneydeki Hürmüz’de uluslar arası ticaretin önemli bir merkeziydi.

5) Kabil Hint mallarının pazarı ve dağıtım merkeziydi.

6) Kuzeyde aynı rolü Suğnak şehri oynuyordu.

7) Deşt-i Kıpçak’ın çeşitli yerlerinden getirilen ürünler özellikle deri ve kürk alınıp satılıyordu

8) Herat ise devletin gelirlerinin ve servetinin biriktiği yerdi.

9)Güney İran’daki Yezd şehrinde şeker kamışı üretildiğinden şeker imalathaneleri bulunuyordu.Ülkenin en iyi dokumaları buradan her yana gönderiliyordu.

61)Sultaniyedeki ürünler nereye sevk ediliyordu ?

Müslüman tüccarlardan başka Ceneviz ve Venedikli tüccarlar vasıtası ile Trabzon,Kefe ve Suriye Avrupaya sevk ediliyordu.

62) Ortaklık uygulaması nedir ?

Kökenleri Uygurlara dayanan Moğollar devrinde canlandırılan devlet sermayesine dayalı bir ortaklık kurumu.

63) Ortaklık uygulaması nasıldır ?

-Bu uygulamada devlet hazinesinden kredi alan ortaklara büyük imkanlar sağlanıyor

-Tarhanlık verilerek vergilerden muaf tutuluyor

-Hiç kimsenin onları rahatsız etmemesi,rüşvet istememesi ve hayvanlarına dokunmaması buyuruluyordu.

-Faizli kredi sistemi uygulanmış bu ise şeriata aykırı görüldüğünden zaman zaman anlaşmazlıklara ve ulemaların muhalefetlerine yol açmıştır.

64) Ortaklık uygulaması’nın hissedarları kimlerdi ?

Hükümdar ailesi ve ileri gelenler.

65)Herat’ta biriken servet burası için nasıl bir fayda sağlamıştır ?

1)Ebu said ve döneminde burada biriken servet sayesinde büyük sermaye sahipleri ortaya çıkmış hatta hükümdarlar zaman zaman onlardan borç almıştır.

2)Hüseyin Baykara döneminde de biriken servet ile her türlü iktisadi faaliyetleri arttırmış eski çarşı ve pazarlar yeni ilavelerle büyütülmüştür.Herat’a bağlanan ticaret yolları üzerinde bu devirde yeni yeni ribatlar yapılmış olması bunun en büyük delilidir.

66) Timur ve Timurlularda edebiyat alanında neler söylenebilir ?

1)Timur şahsının edebileşmesi arzusunda bulunduğundan seferleri sırasında günlük tutuyor ve tarih yazıcılığını teşvik ediyordu.

2)Şami ve Yezdi’nin Zafername’leri bu teşvik sonucu ortaya çıkmış olup Timur’un hayatını öğrenmek için başvurulması gereken en önemli kaynaktır.

3)Şahruh döneminin en büyük tarih yazarı kuşkusuz Hafız- Ebru’dur.

4)Son dönem Timurluların tarihini öğrenebilmek için Farsça yazılan şu eserler kaynaktır :

- Abdürrezzak-ı Semerkandi

-Mirhond ve Handmir

5) Farsça şiir bu dönemde gerilemeye yüz tutmuş olup başlıca temsilcileri :

-Şirazlı Hafız (ölüm 1390)

-Cami (ölüm1492)

6)Timurlu Beglerin ve mirzaların kendi dilleri ile yazılmasını istiyorlardı onların teşvikiyle:

Kaside ve gazel olarak : Sekkani’nin “Divan” eseri.

7)Mesnevi :

-Timurun torunu Mirza İskender adına yazdığı Mahsenü’l-Esrar adlı eseri ile Harezmli Haydar,Türki Guy (Türkçe söyleyen) lakabı ile şöhret kazanmıştır.

8)Mirza ve Beglerin kendilerinin yazdığı eserler vardır.Bu Beg ve Mirzalar :

- Seyyid ahmed - Şah Garip

- İskender - Sultan Ahmed

- Bediüzzaman - Ebu Bekir

9)Bazı begler adına Uygur alfabesine çoğaltılan eserler de vardır :

* Bahtiyarname

* Miraçname

* Kutadgu bilig

* Tezkire-i Evliya

10) XV.yy da gelişen Çağatay edebiyatı yy. 2.yarısında da gelişmeye devam etti.

Sultan Hüseyin baykara ile Ali Şir Nevai bu dönemde devletin hem siyasi hem sanat alanına damgasını vurmuş şahsiyetlerdir.

Ali Şir Nevai’inin hayatının sonuna doğru yazdığı eseri :

Muhakemetü’l- Lügateyn : Kelime zenginliği ve ifade kabiliyeti bakımından Türkçenin Farsça’dan çok üstün olduğunu ilk defa söylemek cesaretini göstermiş ve Türk şairlerini Türkçe yazmaya teşvik etmiştir.

Ali Şir Nevai’inin eserleri ilgili bir takım sözlük ve antolojiler düzenlenmiş nazireler yazılmıştır.

Bu dönemin Herat’ı sadece Horasan ve Türkistan’ın medeniyet merkezleri ile değil Şiraz,Bağdad,Tebriz,Kahire,Bursa,İstanbul ve Kazan gibi şehirlerin edebi çevreleri ile de temas halindeydi.

67) Timurlular dönemi resim ve süsleme sanatları ile ilgili neler söylenebilir ?

1) Timurlular devri resim sanatının menşei olarak Bağdad ve Tebriz’deki Celayirli Okulu ile Şiraz Okulu gösterilmektedir.

2) Timur buraları ele geçirdikten sonra bu şehirlerdeki sanatkarları Semarkand’a götürmüştür.

3) Bu sanatkarlara ait mimari eserler ve onların duvarlarını süsleyen bazı duvar resimlerinin varlığı kaynaklarda zikredilir.

4) Çağdaşı tarih yazarı İbn Arabşah Timurun bazı saraylarında onun savaş meydanları,şehir kuşatmarlı,seferleri,zaferleri ve eğlence meclislerinin tasvir edildiği resimlerden söz edilir.

5) Aynı yazar Timur devrinin en büyük Nakkaşı olarak Bağdad’lı Abdülhayy’ı saymaktadır.

6) Timur’un ölümünden sonra karışıklık yılları sona erince bu sanatkarların bir kısmı Herat’da toplanmıştır.

7) Resim sanatı Şiraz’da Mirza İskender zamanında da sürdüğü gibi Timurlu Mirzaları ve Türkmen hanedanları Kara ve Ak Koyunlular zamanında da faaliyetlerini sürdürdü.

8)Kendisi de Hattat olan Şahruh’un oğlu Baysungur harattaki konağını adeta bir sanat akademesine çevirmişti.Tebrizli Cafer’in 1427 tarihli bir raporu bize bu çalışmalar ve çalışanlar hakkında ilgi çekici bilgiler veriyor.

9) Baysungur’un ölümünden sonra Minyatür alanında yenilik yapmayı başaran Bihzad yetişmişti.

68) Timurlular dönemi Musiki sanatı ile ilgili neler söylenebilir ?

1)Timurun semerkand’a götürdüğü bazı çalgıcı ve okuyucular vardı.İbn Arabşah Timur devri okuyucuları arasında şu adları zikreder :

-Abdüllatif

-Mahmud

-Celaleddin

-Meragalı Abdulkadir

2)Clavijo’nun anlattığına göre kadın ve erkeklerin katıldığı toylar veriliyor bu arda şarkılar söylenip çalgılar çalınıyordu.

3)Bu devirde musikide özellikle iki kişinin adından daima zamanın üstadları olarak söz edilir:

-Endincanlı Yusuf

-Meragalı Abdulkadir

69) Herat’ın sanatsal önemi ne zaman sona ermiştir ?

-Önce Timurlular ile Şibaniler sonra Şinabiler ile Safeviler arasındaki mücadelelerden sonra ihtişamını kaybetmiştir.

-Timurluların sona ermesinden 5-10 yıl geçmeden de herat’ın hiçbir önemi kalmamıştır.

70)Babür kimdir ne zaman, nerede doğmuştur ?Nasıl hükümdar olmuştur ?

-Zahirüddin Muhammed Babür Timur soyundan gelmiştir ve Hindistan Timurlu imparatorluğunun kurucusudur.

-1483 de fergana’nın andican şehrinde doğmuştur.

-Timurlular parçalanınca babası Ömer Şeyh Mirza Fergana hükümdarı olmuştur o ölünce 11 yaşındaki Babür hükümdar olmuştur.

71) Babür’ün mücadeleleri ile ilgili neler söylenebilir ?

1) Babür Maveraünnehr’de begler arasında çıkan savaşlarda Semerkand’ı iki defa aldıysa da sonunda Özbek Hanı Şibani’ye bırakmak zorunda kaldı.

2) Semerkand ve Fergana’yı kaybettikten sonra Pamir dağları tarafına çekildi.Burda ordusuz ve tahtsız yaşadı.

3) Şibani’nin mağlub ettiği bazı Timurlu beglerin kaçıp onun etrafına toplanmasıyla bir ordu oluşturuldu.

4) Babür 1504 de Hindukuş’u geçerek Kabil şehrini ele geçirdi fakat onun gözü hala Semerkand,Herat ve Fergana ‘daydı.

5)Şibaninin Hive,Belh ve Herat’ı alması onun kuzeydeki topraklara dönme ümidini zayıflattı.

6)Aynı yıl Şibani Han’ın kandahar’a yaptığı bir saldırıyı bertaraf etti.

72) Şibani Han’ın öldürülmesi nasıl olmuştur ?

İrandaki Safevi devleti ile Özbekler arasında çıkan mücadelede Şah İsmail 1510 yılında Merv yakınlarında yapılan bir savaşta Özbekleri mağlub etmiştir.Şibani Han bu savaşta ölmüştür.

73)Babür’ün Semerkan’dı ele geçirmesi nasıl olmuştur ve neden kaybetmiştir ?

-Özbeklerin yenilmesi üzerine Babür için Fergana’ya dönme ümitleri oluştu.Şah İsmail ile ittifak yaptı ve Semerkand’ı ele geçirdi. (1511)

-Bunu takip eden yıllarda şah İsmail’in Osmanlılar ile meşgul olması sebebiyle Özbeklerle tek başına mücadele eden Babür daha güçlü olan Özbek kuvvetleri karşısında bu bölgede tutunamadı ve Semerkand’ı terk etmeye mecbur oldu.

74) Babür’ün Hindistan’ı ele geçirme aşamaları ile ilgili neler söylenebilir ?

- Ata topraklarını ele geçirmekten ümidi kesilen Babür daha sonra Hindistan’a yöneldi.

- Timur’un torunu olarak Hindistan’a sahip olmayı meşru bir hak olarak görüyordu.

-1526 da Panipat’da yapılan savaşta Delhi Sultanı İbrahim’i mağlup ederek Delhi ve Agra’yı ele geçirdi.

-Askerlerinin sayısı az olmasına rağmen galip gelmesindeki en önemli etken Osmanlılar’dan aldığı ateşli silahlara sahip olmasıydı.

-Merkezi Agra olmak üzere kuzey Hindistan ve Afganistan’da büyük bir devlet kurdu.

-Panipat savaşından sonra büyük bir kuvvetle harekete geçen Rajputları yine topçu teşkilatının desteği ile mağlup ederek hakimiyetini pekiştirdi.ve 3 yıl içinde bütün Kzy Afg.hakim oldu.

75)”Hindistan’a yönelmek Babür için bir mecburiyetti “cümlesi ile ilgili neler söylenebilir ?

1) Bu ülkenin iklimine yiyeceklerine ve farklı kültürüne alışmak çok zor olmuştur.

2) Babür için maiyetindeki adamlarını ve ordusunu burada tutmak epeyce zor olmuştur.

3) Onlar bu seferi geçici olarak görüyorlar ve biran önce memleketlerine dönmek istiyorlardı.

4) Ancak Babür’ün inatçı iradesi ve kararlılığı onların buraya alışmak ve burayı yurt edinmek durumunda oldukları gerçeğini kabul etmelerini sağladı.

76) Babür ne zaman ölmüştür ?

1530 da hastalanarak ölmüştür yerine oğlu Hümayun’u veliaht tayin etmiştir.

77) Babür’ün Hint ülkesinde başarılarının önemli sonuçları nelerdir ?

1)Babür birbiriyle mücadele edip duran küçük devletlerin olduğu Hindistan’da güçlü ve üç asırdan fazla devam edecek olan büyük bir imparatorluğun temellerini attı.

2)Çok farklı dillerin konuşulduğu ve siyasi parçalanmışlığın hüküm sürdüğü Hint kıtasında siyasi birlik ve güvenlik sağlandı istikrarkı bir yönetim hakim oldu.

3)aynı zamanda hayat ve toplum anlayışında bir kültür birliği sağlandı.

78)Babür’ün edebiyat ve sanat yönü ile ilgili neler söylenebilir ?

1)Babür mahir bir asker ve idareci olduğu kadar edebiyatta ve sanatta da son derece yüksek bir kültüre sahipti.

2)Türkçe olarak yazdığı şiirler ve özellikle Vekayi ve Babürname adlı eserleri otobiyografi türünde dünya klasiklerinden olup Çağatay edebiyatının en güzel örneklerindendir.Günlük ve hatıra tarzında yazdığı bu eser kendi devrinde ve sonraki dönemde örnek oluşturmuştur.

79) Babürden sonra hatıra yazanlar kimlerdir ve eserleri nelerdir ?

1)Babürün kızı Gülbeden Begüm → Hümayünname

2)Cihangir →Tüzük-i Cihangir.

3)Babür’ün yeğeni Mirza Haydar Duglat → Tarih-i Reşidi

80) Hümayün dönemi için neler söylenebilir ?

1)Gücarat ve Bengal’de isyanlar baş gösterdi.

2)Hümayun Afgan’lı bir sülaleden gelen Şir Şah karşısında iki kere yenildi.(1539-40) ve Delhi’yi terk ederek Lahor’a çekilmek zorunda kaldı.

3)Şir Şah’ın güçlenmesi karşısında kendisi ve kardeşleri (Hindal Mirza ve Karman Mirza ) Safevilere sığındılar 15 yıl boyunca sürgün hayatı yaşamak zorunda kaldılar.

81) Hindistan’da Afganlı Şir Şah’ın dönemi için ne söylenebilir ?

1)Önemli bir güç olarak Hindistan’da yükseldi ülkenin vergi ve mali sistemlerinin temellerini attı.

2)Onun ölümü üzerine Afganlıların ileri gelenleri birbirine düştü bu durum Hümayü’ün 1555 de Hindistan’a geri dönmesine imkan verdi.

82) Hümayun’un oğlu Ekber dönemi için neler söylenebilir ?

1)Afganlı Adilşah Delhi’yi almışsa da Şii bir Türk olan Bayram Han’ın girişimleriyle bertaraf edildi.

2)1560 da Panipat’da düşman ordusu mağlup eden Ekber Delhi’yi yeniden ele geçirdi.

3)Uzun süren hükümdarlığı sırasında Hindu Rajputların direnişini kırdı.

4)1573 de güçlü Gücarat Sultanlığı’nı topraklarına kattı.Rajput devletlerinin çoğunu tabi kıldı.

5)1576 da Bihar ve Bengal’deki Afgan kalelerini ele geçirdi.

6)1585 te Özbek tehdidi altında olan kuzeybatıdaki dağlık bölgede Timurlu gücünü yeniden tesis etti.

7)Kabil’i denetim altına aldı.Keşmir’i zapt etti.

8)1595 de kandahar’ı safevilerin elinden aldı.

9)1600 de Ahmednagar’ı ve Müslüman Dekkan devletini topraklarına kattı.

10)Böylelikle Hindistan’da Delhi Sultanlığı’ndan beri en geniş imparatorluk meydana gelmiş oldu.

83)Ekber’in inanç ve felsefesi ve diğer dinlere karşı tutumu hakkında neler söylenebilir ?

1) Ekber Hindistan Timurları içinde ılımlı ve birleştirici felsefesi ile dikkati çeken bir şahsiyet ve hükümdardır.

2) İslamın sezgisel yorumu olan tasavvufa ve tasavvuf ehline özel bir ilgisi vardı.özellikle Çişti tarikatına çok hürmeti vardı.

3) Hindistan’da bütün inançlara saygı esasına dayanan bir siyaset izledi.Sadece Sünni İslam’ın temsilcisi olmadı.Bütün mezhepler ve dinler arasında karşılıklı bir anlayış ve müsamaha duygusunun yerleşmesi için çaba gösterdi.Farklı görüşleri uzlaştırmak için çeşitli inançların temsilcilerini bir araya getiren düzenli toplantılar yaptı.

4)Müslüman olmayan tabea’dan cizye vergisini kaldırdı.

5)Ekber bir süre sonra hakikati anlama yolunda tecrübelerine dayanarak bir tarikat oluşturdu.Etrafındakiler ona hem bir hükümdar hem dini bir lider olarak bağlandı.

84) Ekber’in mali alanda yaptığı faaliyetler nelerdir ?

1) Az kullanılan toprakların aktif bir şekilde kullanılmasını teşvik eden bir sistem yerleştirdi.

2) Mali işleri (Müslüman veya Hindu olmasına bakmadan) becerikli ellere teslim ederek ve etkili bir vergilendirme yoluna giderek devlet gelirlerini arttırdı.

3)Yönetim ve mali işlerde yeni düzenlemeler yaptı sağlam kanunlar koydu.

4)Rüşveti engellemek için güçlü tedbirler aldı.

5)İmparatorluk genişleyip daha çok Hindu tabea’ya sahip olduktan sonra Hinduları da devlet yönetimine katan “katılımcı bir siyaset” takip etmeye özen gösterdi.

6)Hindu’ları mali işlere getirmek ve askeri komutanlar tayin etmek suretiyle devlete bağlamayı bildi.

7)Rajput şeflerinin disiplinli insan gücünden ve askeri yeteneklerinden yararlandı.

8)Rajput prensesleriyle yapılan evlilikler yoluyla Timurlu hanedanıyla yakınlaşmasını sağladı.

85) Cihangir döneminin en önemli gelişmeler nelerdir ? (1605-1658)

1)Avrupa’lıların Hindistan’daki faaliyetlerini arttırmaları.Hollanda, Portekiz,Fransız ve özellikle İngiliz’lerin Hindistan’daki yerleşmeleri ve ticari faaliyetleri arrtı.

2)Farslaşma eğiliminin arttı,oğullarına Hüsrev ve Perhiz torununa Dara adlarını koymuş olması bunun göstergesidir

86) Şahcihan dönemi için neler söylenebilir ? (1627-1658)

1) Devletin sınırları genişledi.

1) Bu dönem huzur ve sukunet dönemi içinde geçti.

3) İmar faaliyetlerine önem verildi.

4) Delhi dünyanın en gösterişli şehirlerinden biri haline getirildi.

5) Agra’da Tac Mahal,Delhi’de Cuma Mescidi gibi muhteşem eserler inşa edildi.

6) Kültür alanında Bazı Hindu eserler tercüme edildi.

7) Din alanında Sünni İslam Merkezli bir eğilim kendini gösterdi.İslam dinine dönmeler teşvik edildi.Şiiliere karşı baskıcı bir tavır sergilendi.

8) Şahcihan’ın hastalanması üzerine kardeşler arasında mücadele başladı.

87) Evrengzip dönemindeki gelişmeler nelerdir ? (1658-1707)

1) Evrengzip yarım asır hükümdarlık yapmış ve son büyük Timurlu hükümdarıdır.

2) Evrengzip sofu dindar, hatta mutaassıp bir şahsiyetti.

3)Şiilerin muharrem ayinlerine karşı tedbirler aldığı Hindu festivallerine kısıtlamalar getirdiği ve içkiyi yasakladığı bilinmektedir.

88) Evrengzip’in Hindu karşıtı siyaset izlemesinin sebepleri ve Hinduların isyan etmesini sağlayan unsurlar nelerdir ?

-Onun zamanında Hindistan’ın batı tarafında yer alan dağlık Maharaştra (Maharatalar) ülkesi Sivaci adında Hindu bir şefin başkanlığında birleşti. Evrengzip bir süre onun çıkardığı sorunlar ile uğraştı. Sivaci saldırılarda bulunuyordu.Sıkıştığında kaçmanın bir yolunu buluyordu.Bu sıralarda Evrengzip Hindu karşıtı bir siyaset izledi;

-Onların dini okullarını kapattı tapınaklarını yıktırdı, bunlarda birinin yerine Evrengzip Cami’sini yaptırdı.(1669)

-Satnami mezhebindeki Hinduların isyan etmesiyle Evrengzip Hindu unsurlara karşı tutumunu sürdürdü ve 1679 da Hindulara yeniden cizye vergisi koydurdu.

-Hindu inancındaki devlet adamlarını yönetim kademelerinden uzaklaştırdı ve daha alt kademelere yerleştirdi.

89) Evrengzip’in Hindsitan’a tamamen hakim olmak için yaptığı girişimler nelerdir ?

1) Adilşah ve Kutupşah devletlerini ortadan kaldırdı.

2) İngiliz ve Portekizlerin ilerlemelerini durdurdu.

3) İmparatorluk aleyhinde hareket eden Şii Biçapur ve Golkonda devletlerini ortadan kaldırdı.

90) Yukarıda sayılan girişimler devlet ve Evrengzip açısından nasıl sonuçlandı ?

1) İmparatorluğu yormuş ve kaynakları bitirme noktasına geldi.

2) Evrengzip’in son 20 yılı Dekkanlar’la mücadele ile geçti..

3)Saltanatının sonunda bu sorunlar Pencap’taki Timurlu gücüne karşı büyük bir tehdit durumuna geldi.

4)1707 de Evrengzip öldüğünde devlet ciddi bir şekilde sarsılmış bulunuyordu.

91)Hindistan Timurlu Devletinin yıpranma ve çöküş sürecinde neler olmuştur ?

1) Evrengzip’in yerine geçen Bahadır şah bazı başarılarına rağmen imparatorluğu toparlaya-

madı.

2) Nasiruddin zamanında ise(1719-1748)Afganlı Nadir Şah’ın istilası devleti darmadağın etti.

3)1738-39 yıllarında Nadir Şah Delhi ve Kabil’i işgal etti ve yağmaladı bir çok kıymetli eşyayı ve eseri İran’a taşıdı.

4) Nadir Şah’ın ölümünden sonra başa geçen Ahmed Şah Durrani Pencap’ı yağmaladı ve Babürlüler ordusunu Sirhind’de mağlup etti.

5)İngiliz Ticaret Şirketi ülkedeki zayıflık ve karışıklıktan yararlanarak ordu ve donanma oluşturdular.Hindistan’ın çeşitli yerlerinde topraklar elde ederek yerleştiler.Portekiz, Hollanda ve Fransa şirketlerini savaşla yenerek Hind ticaretini ele geçirdiler.

8)1800 lü yılların başlarında Timurlular artık İngiliz Ticaret Şirketinin nüfuzu altına girmiş bulunuyordu.

9)Karışıklıklar ve merkezi otoritenin çökmesiyle ülkenin çeşitli yerlerinde Hindu devletleri ve Müslüman prenslikler ortaya çıktı.

10)Son Timurlu hükümdarı II. Bahadır Şah tahta çıktığı zaman Delhi’ye kadar bütün ülke İngilizlerin eline geçmişti.

11)Bahadır Şah İngilizlere karşı 1857 de çıkan sipahi isyanında parmağı olduğu bahanesiyle ailesiyle birlikte ülke dışına sürüldü.

12)Timurlular Devletinin tamamen ortadan kaldırılmasıyla Hindistan bütünüyle İngilizlerin eline geçti.

8.ÜNİTE

Özbek hanlarının soyu CENGİZ HAN'ın en büyük oğlu cuci ye dayanır.

_

S-1)ÖZBEKLER isimlerini nerden almışlardır?

C.)Altın ordanın müslüman hükümdarı ÖZBEK han dan almışlar

_____________

S.2)Özbeklerin güçlü bir konuma gelmesi hangi han zamanında olmuştur?

C) Ebu'l hayr han zamanında olmuştur .Bu hanın döneminde özbekler DEŞT-İ KIPÇAK ta HAKİMİYETLERİNİ TAM OLARAK gerçekleştirmişlerdir.

-------

S.3) 1510-1533 Yılları arasındaki devrede SAFAVİ lerle Horasanın hakimiyeti için mücadele eden özbeklerdeki en önemli şahıs kimdir?

C) Ubeydullah sultan uluğ han dır.

_________

S.4) II. ABDULLAH han dönemindki önemli gelişmeler nelerdir?

C) II. Abdullah ın uluğ hanlığı (1583-1598) onun döneminde ,iç karışıklıkları ortadan kaldırmış ,geniş bir fetih politikası gerçkleştirmiş Horosan ın büyük kısmı HAREZM ve BUHARA yı fethetmiş ,OSMANLI,RUSYA,BABÜRLERLE iyi ilişki kurmuştur.

__________

S.5) Mangıt boyundn ön plana çıkan atalıklar hangi han zamanındadır?

C) Ebu'l feyz han (1711-1747) zamanındadır.

______________

S.6) Buhara tarihçileri için adil bir yönetim gerçekleştiği devre hangi devredir ?

C) Şah Murat (1785-1800)devridir.o halkla kurduğu diyolog sayesinde ülkeyi esenliğe çıkarmıştır.

_______

S.7) Rusyanın işgli hangi BUHARA EMİRİ zamanında başlamıştır?

C) EMİR MUZAFFEREDDİN ZAMANINDA.

_______

S.8) Türkistan hanlıklarının rus işgaline direnmemelerinin nedeni nedir?

C) Hanlıkların ortak hareket etmemeleri yani fikir uyuşmazlığı.

_____

S.9) Yadigar oğulları döneminde Harezmlerden etkilenen 3 hanedanın ismi nelerdir?

C) Berekiler, Aminekiler,Ebulekiler.

______

S.10) HAREZM de yönetimin başında kim vardı?

C)ARAP MUHAMMED HAN.O nun zmanında HİVE saltanat merkezi olarak kabul edilmiş.

______________

S.11) 1643 yılında hive tahtına geçen han kimdir?

C) EBU'L GAZİ BAHADIR HAN dır.

_________

açıklama____

ŞİRGAZİİ Türkmenler ve Kara kalpakları itaat altına almış Meşhedi de ele geçirmiştir. 1716 da ALEXANDIR BEKOVİÇ ÇERKOSSKİY kumandasındaki RUS kaşif kolunun bertaraf edilmesini sağlamıştır.

_______

açıklama_____

Rusya daki ihtilalden sonra 1919 da hive yee kendi kaderini tayin hakkı verildi . Buna rağmen Sovyet Hükümeti 25 ocak 1920 de Hive yi işgal etti 30 nisan 1920 de GENÇ Hive lilerin topladığı kongre ile hanlığa son verildi ve 1924 yılına kadar sürecek Harezm HL CUMHURİYETİ KURULDU.

_____

S.12) Fergana tarihçileri hanlığın en güçlü dönemi olarak kimi göstermişlerdir?

C) ALİM HAN

____________

S.13) MADLİ NEDEN ÖLDÜRÜLDÜ?

C) Halkın bir bölümü ve din adamlarıyla iyi geeçinemiyordu,onlarda Buhara hanına baş vurarak yardım istediler topçu kuvvetlerinin etkisiyle Buhara ordusu başarılı oldu.madali öldürüldü.

_______________

S.14)HOKAND hanlığına kim son verdi ?

C) RUSYA .1876 DA HANLIĞIN BÜTÜN TOPRAKLARINI işgal ederek bu hanlığa son verdi.

_________

açıklama_____

YARKENT (SAİDİYE) HANLIĞI..........bu hanlığın kurucusu ÇAĞATAY soyundan gelen SULTAN SAİD HAN dır 1514-1533

said han,kaşgar, yarkent ve hotan şehirlerini ele geçirerek hanlığı kurmuştur Said han hanlığı güçlendirmek ,halkın durumunu iyileştirmek için bazı reormlar yapmıştır. Kardeşi MANSUR damüslümanlığı yaymak için gayret göstermiştir.

__________

S.15)Kaşgar şehrini önemli yapan sebepler nelerdir?

C)İpek yolu üzerinde olması, Maveraünnehre bir köprü olması ,bölgesel hükümdarlıkların baş şehri olması ve politik anlamda önem tşıyo olması.

_______

S.16) 1678-1755. 77 YIL SÜRCEK OLAN hocalar dönemini kim başlatmıştır?

C) Aktağlıklıları temsil eden Appak hoca Kalmukların desteğini alarak bu 77 yıl sürecek hocalar dönemini başlatmıştır.

________

S.17) Kaşgar Emiri Yakup beyin hedei neydi?

C) MANÇU KUVVETLERİNİ ETKİSİZ duruma getirmek ve müslümanların gücünü birleştirmekti.

_______________

S.18) (1867)KUÇA, (1869)korla,(1871)turfan'ı kim ele geçirmiş?

C) Kaşgar emiri YAKUP bey.

_________________

açıklama

1875 yılında kaşgar'a Osmanlı devleti bazı askeri uzmanlar göndermiştir.Kaşgar mirliği böylece 40.000 kişiden oluşan bir ordu oluşturmuştur RUSYA ile olan ilişkilerde 1872 yılında yapılan ticaret antlaşmasıyla iyi bir yola girmiş Rusya ,Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını tanımak zorunda kalmıştır .

____________

S.19) 1876 DA uRUMÇİ Yİ KİM İŞGAL ETTİ?

C) Çinliler işgal etmiş ,ayrıca 1877 mayısın ortasında Turfanda çinlilerin eline geçti.

____________________

S.20) Kazakların başındaki han ile yükseliş dönemini sağlayan han ın adı nedir?

C) Kazakların başında BURUNDUK han vardeı yükseliş dönemindeki han ise kasım han dır.

__________________

S.21) KAZAK yasalarının koruyucusu kimdir?

C) TAVKE HAN DIR o na verilen isim ise (cedi cargı,jeti jargı,yeti yargı) idi.

ORTA ASYA 9.ÜNİTE

Konu :Rusya Türklerinde fikir hareketleri

S1.”Tatar uyanışı” olarak bilinen reform hareketi nerede başlamıştır?

C1. İdil Ural bölgesinin en büyük şehri olan KAZAN da başlamıştır.

S2. Altın orda devleti nin kitlesini oluşturan halk kimlerdir ?

C2.TATARLAR.

S3. Altın orda hakimiyeti ,Rus tarihçileri tarafından nasıl nitlendirildi?

C3Tatar boyunduruğu.

Açıklama:

1552 de Kazan han lığının Rus hakimiyetine düşmesi,Tatar ların kadrini farklı bir şekilde etkiledi.Onlar,Endülüs Müslümanlarından sonra hiristiyan bir topluluğun istilasına maruz kalan ilk Müslüman topluluktu.Kazan ın düşüşü, Astrahan,Sibir,Kırım,Kafkasya, Kazak toprkları ve Türkistan a kadar uzanacak olan Rus yayılmasının yolunu açtı.

S4. Rus istilasının ilk iki yüz yılında Ruslar Tatar lara hiristiyanlaşmaları için nasıl bir politika uyguladılar?

C4. Hiristiyan olanlar vergiden muaf tutulurken, Müslüman kalanların vergileri katlandı, cmileri yıkıldı.Bu baskılar sonucunda yerli halkın önemli bir kısmı ücra köşlere göç ettiler.

Açıklama:

II. Katerina (1762-1796) dönemind baskı siyaseti terk dildi ve Kazan tatar larına karşı yumuşama siyaseti takip edilmye başlandı .Katerina ,Tatarların cami yapmlarına ilişkin kısıtlamaları kaldırdı,hatta Kazan da büyükçe bir cami (taş mescit) yapılmasına izin verdi yine onun emriyle Ufa da müftülük kuruldu.Bir müftü (şeyhülislam)(1789) ve üç kadıdan oluşan bu idare din adamları Müslümanların evlenme, boşanma, miras gibi işleriyla uğraştı

___________________

S5. II. Kateerina zamanında tatar lara tanınan ticari haklar nelerdir?

C5. II. Katerina bununlada kalmadı ,eskidan beri ticrete yatkın bir halk olan Tatarlara ticari haklar tanıdı (1792)bu imkandan yararlanan Tatar tacirleri ,Rusya ile Orta Asya arasındaki ticarete aracılık ettiler .Tatar ticaret adamlarının hayır faaliyetleri sayesinde XIX. Yüzyılın başında Tatar dini kurumları ve ulema sınıfı güçlendi. İlim tahsil etmek isteyen tatar gençleri tacirlerle birlikte Buhara medreselerine gönderiliyordu.

S6. Rus yetkililer ,daha fazla İslamlaşmanın önüne geçebilmek için ne gibi tedbirler almıştır?

C6. Önclikle tedbirlerin plnlayıcısı ,misyoner ve doğu bilimcisi NİKOLAY İLMİNSKİ(1822-1891) idi. İlminski 1860 larda oldukça iyi ğitilmiş v gayretli yerel eğitmenlerden bir kadro oluşturmak suretiyle yüzeysel bir şekild ortadoks hiristiyanlrı olan halkı kilise içinde muhafaza etmeye ve onları islamın etkisinden uzak tutmaya çalıştı .İlminski ,Müslümanların giderek artan tesirinden II.Katerina yı sorumlu tutuyordu ,zira Çariçe Tatarların Müslüman dini idaresi etraında örgütlenmelerin imkan sağlamıştı.İlminski bu müsseseyi etkisiz kılmak için 1884 d müftü tayinine müdhale ederek bu makama en kabiliyetsiz kişinin getirilmesi için çalıştı .

S7.Tatarlar arasında ortaya çıkan dini reform akımının (öze dönüşçü) öncüsü kimdir?

C7. ABDUNNASIR KURSAVİ (1771-1812).dir.

S8. Türkistn ın Ruslar tarafından işgal edilmesi bölgedeki Tatar tüccarını nasıl etkiledi?

C8. Rusların Türkistan ı işgal etmeleri Tatar tacirlerini olumsuz etkiledi.Daha önce bu pazara giremeyen Rus tacirleri için artık engel kalmadı .Böylelikle Tatar Türkistan ile olan ticartteki aracı olma konumunu kaybettiler.Orta Asya Rus sanayisinin hammadde kaynağı haline geldi aynı zamanda Rusya da üretilen mallar ve tahıl için Pazar olmaya başladı.

S9. Eğer biz böyle gidersek Rusya daki Türklrin istikbli karanlıktır “…Sözünü kim söylemiştir?

C9. KIRIMLI İSMAİL GASPIRALI(1851-1914)

S10. Gaspıralı nın savunduğu fikir neydi?

C10. Rusya Türkleri nin milli ve dini kimliklerinden ayrılmaksızın Batılılaşmaları gerektiğini savunuyordu.

S11. Gaspıralı nın reform yolundaki en önmli girişimi neydi?

C11. 1884 de açtığı ilk USÜL-İ CEDİT mektebidir.

S12. Yenilikçi girişimlerini toplum için skıncalı gören ve değişime karşı çıkanlar kimlerdir?

C12. Kadimciler (muhafazakarlar veya eskilik taraftarları).

Açıklama :

Kadimcilerin en tanınmışı olan VELİ MOLLA , Oren burg şehrindeki medresesine hesap ve coğrafya derslerini bile sokmuyor ,modern ilimlerin gereksiz olduğunu savunuyor ,Müslüman gnçlerde görülen dini zayıflığın sebebini modern ilimleri okumalarına bağlıyordu.Ceditçilerle Kadimcilerin tartışmaları zaman zaman şiddetlenmiş ,Sovyet dönmine kadar devam etmiştir.

S13. Azerbaycan da aydınlanma harketini ortaya çıkaran etknler nelerdir?

C13. Azerbaycan ı Rusya içlerine bağlayan demir yolununinşaa edilmesi ,bu syde ticari ikri alış verişin artması,petrol sanayisindeki ilerlemeler gibi gelişmeler Azerbaycan ı batı kültürüne yakınlaştırdı .Azeri petrol zenginlerinin eğitim ,basın ve tiyatro alanlarında verdikleri desteklerde aydınlanmaya önemli katkılar sağladı.

S14. Türkistan da Rus yayılmasın karşı en büyük direnişnerede olmuş ve nasıl gelişmiştir?

C14. En büyük direniş Türkmenistan da oldu Teke Türkmen lerinin 1879-1881 yılları arasında verdikleri destansı mücadele dünya kamuoyu tarafından duyruldu .Rus lar Türkistan da en büyük kayıpları verdiler ancak Türkmen direnişçiler Rusların teknik üstünlüğü karşısında daha fazla dayanamadılar .Aşkaabat ın ardından 1884 de Rus hakimiyetine girdiler.

S15. Tatar reformcusu Şihabüddin Mercaniye göre ,Müslüman toplumların geri kalışlarının temel sebebi nedir?

C15 İslamın ulema tarafından yanlış yorumlanması.

S16. Milli v siyasi bilinçlnmeyi güçlendiren etken nedir?

C16. Rus okullarında okuyanların çoğalması.

S17. Kazaklar ın 1734 ve 1740 -1742 tarihlerinde rus himayesini kabul etmesinin sebebi nedir?

C17. Kalmık baskısının verdiği sıkıntılar.

ORTA ASYA TÜRK TARİHİÜNİTE-10—SOVYET DÖNEMİ VE SONRASINDA ORTA

S1.Türkiye ye gelen iyi yetişmiş Rusya lı Türk aydınlar ve bilim adamları ?

C1. Yusuf Akçura,Ahmet Ağaoğlu,Zeki Velidi Togan ,Akdes Nimet Kurat

S2. Sovyet ler dağıldıktan ve Türk Cumhuriyetleri bağımsızlıklarını kazandıktan sonra onların bağımsızlığını tanıyan ilk devlet kimdir*

C2. Türkiye

S3. Orta Asya dillerinin Türkiye Türklerinin diline yakın olanlar ve olmayanlar hangileridir

C3. Oğuz lehçesi ile konuşan Orta Asya Türkmenleridir.Özbek lehçesi ara konumdadır.Kıpçak lehçesiyle konuşan Kazakları Kırgızları,Karakalpakları.

S4. Genç Hive liler ve Genç Buhara lılar yürüttüğü gizli faliyetlerin ortak amacı nedir?

c4. Rusya Müslümanlarının sorunlarına çözüm aramaları ve türk toplulukları arasında dayanışma olması

S5. Bolşevik liderler bir Tatar Başkurt Cumhuriyeti oluşturma fikrinden cayıp hangi cumhuriyetleri kurdular?

C5. Başkurdistan ve Tataristan cumhuriyetlerini kurdular.ve ilk bölünmeyi gerçekleştirdiler.1919-1920

S6. Rusya Türkleri arasında ilk bağımsızlık hareketi nerede gerçekleşti?

C6. Azerbaycanda -1918

S7. Türkistan lıların gözünde işgalci konuma düşmek istemeyen Lenin nasıl bir siyaset uyguladı?

C7. Daha yumuşak bir siyaset izlemeye karar verdi.AÇIKLAMA:1920 de Kızıl ordubirlikleeri Hive yi işgal etti.Hanlık sistemi kaldırılarak yerine Harezm Halk Cumhuriyeti kuruldu.Hükümet üyeleri genç hivelilerden (ceditçilerden) oluşuyordu. Sovyet Rusya ,Harezm in bağımsızlığını tanıdı ancak bir taraftanda buradaki Sovyet temsilciliği vasıtasıyla kominist bir örgütlenme oluşturmaya çalıştı bundada başarılı oldu 1921 de komünist gurubun yardımıyla devlet başkanı v diğer ceditçiler tutuklandı. Böylece Harezm Cumhuriyeti Komünistlerin denetimine geçti1924 de ise Sovyet Rusya harezm halk cum. Son verdi

S8. Buhara cumhuriyetinin ilk yaptığı işlerden biri nedir?

C8. Farsça yerine Özbekçe yi resmi dil olarak kabul ettirmek.S9. Bolşevikler tarafından yaratılan reformlar hangi isyancı hareketin doğmasına sebep oldu?

C9 BASMACILIK

S10. Türkistan a gelen Enver paşa basmacı hareketini modern bir şekilde örgütlemeye çalıştı,doğu buhara taraflarında mücadelelere giren Enver paşa nın karargahı nerelerdi?

C10. Feyzabad, Külab, Belcuvan

S11.Enver paşayı kim şehit etti?

C11. Rus güçleri tarafından şehit edildi.

S12. Sovyet rejimi isyanı bastırabilmek için verdiği geçici tavizler neydi?

C12. Vakıf mallarını iyade etti,şer-i mahkemelerin tekrar yürürlüğe girmesine ,kuran okullarının açılmasına izin verdi

S13. Verdiği tavizlerle halkı basmacılara kışkırtan Sovyetler sonuç olarak ne yaptılar?

c13. Halkı oyuna getiren Sovyetler vakıf malını azalttılar,şer-i mahkemeleri kapattılar ,camileri ve kuran okullarını tamamen kapattılar.din adamlarını tutukladı 1931

S14. Türkmenler ve özbekleerin çatışmaları su yüzündendi Bolşeviklerde bunun bilincindeydiler onları birbirine kışkırtıp çatışmayı körüklediler ,Bolşeviklerin amacı neydi?

C14. Birincisi Cüneyt hanı ortadan kaldırmak ikincisi ise Taşavuz , ve Köhne ürgenç civarındaki Türkmenleri yok edip buraya rus göçmenlerini yerleştirmekti.

S15. Veli İbrahimov un kendi sonunu hazırlayan sebepler neydi ?

C15. Tatar ların çıkarlarını kollayıp gözetlemek,fakir ve topraksız Tatarlara toprak dağıtmak,yurt dışında yaşayan tatarları Kırım a getirerek yerleştirmesi,Moskova nın göçmen yerleştirme yönündeki talimatına karşı direnmesi .Karşı devrimcilikle suçlanan veli ibrahimov 1928 yılında kurşuna dizilerek öldürüldü.

S16 . Sovyet yönetimi kaç yılında Göç kanunlarını ilan etti ?

C16. 1928S17. 1939-40 yıllarında Sovyet hükümeti Latin harfleri yerine neyi kabul etti?

C17. Kiril alfabesini getirdi

S18. Alfabe değişikliğinin amaçlarından biri neydi?

C18. Önceki yazılı kaynaklara ulaşılmasının engellenmesiydi. Yeni nesiller sadece izin verilen kadar eski metinlere ulaşabiliyordu

S19. Sovyetlerin modern uluslar yaratma projesinin ilk uygulaması nerede olmuştur?

C19. İDİL URAL bölgesinde

S20. Sovyetlerin türk halklarına yönelik milliyetler siyasetinin asıl hedefi nedir?

C20 Türkistan birliği tehlikesini ortadan kaldırmak 

S21. Sovyetlerin dil politikası en iyi nasıl ifade dilebilir?

C21. Dillerini karışık bir şekilde lehçeleştirme yolu ile ayrıştırma