İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

LK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ SORULAR

1.Ünite Soruları

1- Cahiliye devrinde Türkler’den bahseden şairler kimlerdir ?

Cevap:Nabiğatü’z-Zübyani, Hasan b. Hanzele, Şemmah b. Dırar

2-Sasani hükümdarı Enuşirvan Hazarların Akınlarını durdura bilmek için hangi seddi yaptırmıştır ?

Cevap: 531-579 Tarihlerinde Derbend (Babü’l-ebvah) seddini yaptırmıştır

3-Sasani hüküm Enuşivar İranda yaşayan Ağaçeri,Sul ve Yavuz türklerini hangi ülkeye göçe zorlamıştır ?

Cevap: Azerbaycana

4-Hz. Muhammet Mustafa S.A.V efendimiz hadislerde türklerden hangi isimle bahsetmektedir ?

Cevap: Beni Kantura (Kantura oğulları)

5-Türklerinin islamın yardımcısı,kalabalık ordusu ve halifelerin en yakın adamları olduklarını söyleyerek Türklere haksızlık edildiğini söyleyen büyük Arap Alimi Kimdir ?

Cevap: Cahiz (ö.869) dir.

6-İran kapıları müslümanlara hangi savaş ile açılmılmıştır ?

Cevap: Fethu’l-Fütuh (Fetihlerin Fethi) denilen Nihavend zaferinden sonra açıldı.

7-Ubeydullah b. Ziyad komutasında Maveraünnehr’de ilk Feth edilen şehirler hangileridir ?
Cevap: Ramisen,Beykent,Nesef ve Sağaniyan dır .

8-Türk savaşcıların yerleştirildikleri sokağa ne ad verilmiştir ?

Cevap: Buharalılar sokağı adı verilmiştir.

9-Buharada kesin islam hakimiyeti hangi vali zamanında gerçekleşti ?

Cevap: Horasan valisi Kuteybe b. Müslim zamanında (708-709)

10-İslam feth harekatının en parlak dönemi hangi halife ve kumandan zamanında gerçekleşmiştir ?

Cevap: I.Velid döneminde Kuteybe b. Müslim zamanında Buhara ve Semerkand ile ceyhunun ötesindeki topraklar feth edilerek bu bölgede islam hakimiyetini tesis eden ilk kumandan olarak tarihe geçmiştir.

11-Kuteybe b. Müslim hangi halifeye isyan ettikten sonra öldürülmüştür ?

Cevap:Kuteybe I.Velidin ölüm haberini alınca büyük bir sarsıntı geçirdi ve Halife Süleyman b. Abdülmelik’e isyan etti .Bu isyan sırasında 715 te öldürüldü.

12-Türk askerlerinin müslüman Araplara ağır kayıplar verdirdiği savaşın adı nedir ?

Cevap: Seyhun nehri kıyısında yapılan savaşın adı ”Yevmü’l Atş” tır.

13-Yevmü’l Atş savaşından sonra müslüman araplar hangi bölgeye çekilmişlerdir ?

Cevap: Hocend’e geri çekildiler.

14-Türklerin müslüman Araplara düşmanca duygular beslemesinin nedeni nedir ?

Cevap: Horasan valiliğine getirilen Said b. Amr el-Haraşi müslüman araplara karşı Türkiş hakanı destekleyen türkler zulme maruz kaldılar ve yurtlarını terk ettiler Said onları takip ederek Hocend’e onları kuşattı ve yakaladığı türkleri kılıçtan geçirmesidir.

15-Türgiş hakanı Sulu’ya elçi göndererek islama davet eden emevi halifesi kimdir ?

Cevap: Hişam b. Abdülmelik’tir.

16-Emevelerler Hazarlar arasındaki mücadele hangi halife zamanında başlamıştır ?

Cevap: I. Velid zamanında başlamıştır.

17-Emevi Halifesi Ömer b. Abdülaziz halifeliğe gelince horosan valisi Yezid b. Mühelleb’i görevinden aldıktan sonra horasan valiliğine kimi getirmiştir?

Cevap:Cerrah b. Abdullah el-Hakemi getirmiştir .

18-Emevi halifesi Ömer b. Abdulaziz hazarların üzerine hangi komutanı göndermiştir ?

Cevap : Hatim b. Nu’man bahiliyi göndermiş, Hatim hazarlala mücadeleyi kazanmış 50 kadar esiri halifeye göndermiştir.

19-Türklerin akın akın islamiyete girmeleri hangi emevi halifesi zamanında gerçekleşmiştir ?

Cevap: Ömer b. Abdulaziz zamanında

20-Halife Ömer b. Abdulaziz Cerrah b. Abdullah el-Hakemden sonra horasan valisi olarak kimi görevlendirmiştir ?

Cevap: Abdurrahman b. Nuaymı görevlendirmiştir.

21-Emeviler zamanında Arap olmayan müslümanlara verdikleri isim nedir ?

Cevap:Emeviler zamanında Arap olmayan müslümanlara mevali deniyordu.

22-Meveraünnehr’de islam hakimiyetin zayıflamasının nedeni nedir ?

Cevap: Arap kabilelerin arasında ihtilafın artması ve Haris b. Süreycin Tohoristanda isyan etmesidir.

23-Türgiş hakanı Sulu hangi olayla itibarını kaybetmiştir ?

Cevap : Türgiş Hakanı sulu Esed b. Abdullah ile yapmış olduğu savaşta feçi şekilde mahlup oldu ve itabırı kaybetti.

24-Türgiş hakanı Sulu kimin tarafından öldürülmüştür ?

Cevap:Bağa Tarkan (kursul ) tarafından öldürüldü .

25-Esed b. Abdullahın ölümünden sonra horasan valiliğine kim getirilmiştir?

Cevap: Horasanı çok iyi tanıyan Hasr b. Seyyar getirilmiştir.

26-Hasr b. Seyyar 740 Şaş düzenlediği savaşın sonuçları nelerdir ?

Cevap: Türgiş hakanı Suluyu öldüren Bağa Tarkan (kursul) esir elildikten sonra öldürüldü.Bunun üzerine Şaş hakimide itaat arz etti.Bununla birlikte Meveraünnehr’de türk baskısı azaldı.Şaş’tan Ferganaya hareket eden hasr buranın hükümdarıyla barış antlaşması imzaladı.Onun döneminde Taraz’a kadar olan bölgede islam hakimiyeti kökleşti.Toharistan, Meveraünnehr ve Harezim bölgelerindeki önemli yerlere Arap kolonileri yerleştirildi.

27-Emevi Devletinin yıkılışı nasıl gerçekleşmiştir ?

Cevap: Hazar devletine islamiyeti öğretmek için iki Alim görevlendirilmiştir. Bunlar Nuh b. Sabit el- Esedi ve Abdurrahman el-havlanidir.Emeviler Arap olmayan müslümanlare (mevali ) ikinci sınıf insan muamelesi yapması 747 yılında Horasan’da emevilere büyük bir isyan hareketinin başlamasına yol açtı.Oradan diğer eyaletlere yayılan isyanın önderliğini Ebu Müslim-i horasans Mevali idi.İsyan emevi hanedanlığının yıkılması ve Abbasilerin başa geçmesiyle sonuçlandı.

28-Abbasi ihtilalinin en önemli nedenleri nelerdir ?

Cevap: İranlılar ve Horasanda yaşayan türklerin çok önemli rolü oldu

29-Son Emevi halifesi kimdir ?

Cevap: Son Emevi halifesi II. Mervandır .

30-İlk Abbasi halifesi kimdir ?

Cevap: Ebu’l Abbas Seffah’dır(750)

31-Son Emevî halifesi II. Mervân ile ilk Abbâsî halifesi Seffâh’ın amcası Abdullah b. Ali arasında cereyan eden Büyük savaşın adı nedir?

Cevap: Zap Suyu Savaşı (750)

32-Abbâsî ordusunun karargâhında önemli hizmetlerde bulunduğu bilinen Türk asıllı komutanın adı nedir ?

Cevap: Muhammed b.Sûl’dür.

33-Türkler’in hakimiyetindeki topraklara karşı düzenlenen fetih harekâtı ne zaman hız kesmiştir ?

Cevap : Abbasiler Devrinde.

34-Hz. Ömer devrindeki fetihler sırasıında başlayan Türk-Arap mücadelesi uzun süre devam etmiş ve bu yüzden islâmiyet Türkler arasında fazla rağbet görmemiştiş. Bu mücadele hangi savaş ile sona ermiştir ?

Cevap: Talas Savaşından sonra bu mücadele yerini barışa ve dostluğa bırakmıştır. Bu sayede islâmiyet Türkler arasında daha hızlı yayılmaya başlamıştır.

35-Emevîler zamanında Mervan b. Muhammed’in Hazarlar’a karşı kazandığı zaferlerden sonra Araplarla Hazarlar arasındaki mücadelede bir duraklama olmuştu. Abbâsîler’in ilk döneminde de bu sessizlik devam etmiştir.Abbasilerle hazarlıların tekrardan mücadeleye başlamısına sebep olan olay nedir ?

Cevap: İrminiyye Valisi Yezid b. Esîd ile evlenen Hazar prensesinin ölümü Hazarlar’la Abbâsîler arasındaki ilişkilerin bozulmasına ve yeni bir mücadele döneminin başlamasına sebep olmuştur.

36-Halife Ebû Cafer el-Mansûr (754-775) döneminde Astarhan kumandasındaki Hazar ordusu Kafkas dağlarını aşıp islâm hakimiyetindeki topraklara girdi. Suriye, el-Cezîre ve Musul’dan takviye birlikler gönderilmesine rağmen Yezid b. Esîd kumandasındaki islâm ordusu yenildi.Bundan sonra Halife Ebû Cafer el-Mansûr nasıl hareket etmiştir?

Cevap: Bu bozgun haberi üzerine halife hapishaneleri tahliye etti; binlerce gönüllüden oluşan büyük bir orduyu Hazarlar’a karşı sevk etti. Ayrıca sınırlarda kaleler inşa ettirerek gerekli savunma tedbirleri aldı. Hazarlar daha fazla ilerleyemediler ve aldıkları ganimetlerle ülkelerine döndüler.

37-Türkler’i hizmetine alan ilk Abbâsî halifesi kimdir ?

Cevap: el-Mansur’dur.

38-Türkistan hanlarını elçiler gönderip islâm’a davet gönderen Abbasi halifesi kimdir ?

Cevap: Halife Mehdî Billah

39-Râfî b. Leys’e yardım eden Karluk Yabgus hangi halifenin vasıtasıyla Müslüman olmuştur.?

Cevap: Halife Mehdî vasıtasıyla Müslüman olmuştur.

40-Abbasiler döneminde türklerin yoğun olarak yaşadığı yerler bölgeler hangileridir ?

Cevap:Bu tarihlerde Horasan, Mâverâünnehr, Azerbaycan ve Kafkasya Türkler’in yoğun olarak bulunduğu yerlerdir.Ayrıca Ön Asya’daki büyük şehirlerde de Müslüman Türkler vardı.

41-Türkleri askeri kabiliyetleri ve sağlam karakterleri sebebiyle Arap ve Fars askerlere karşı bir güven ve denge unsuru olarak hizmetine almaya karar veren halife kimdir ?

Cevap:Abbâsî halifesi Me’mûn’dur.

42-Abbâsî tarihinde ilk defa Hangi halife zamanında Türkler’in halifenin yanında seferlere katıldığı ve isyanların bastırılmasında görev aldığı görülmektedir ?

Cevap: Halife Me’mûn zamanında

43-Abbasi devletinde Halife Me’mûn’un 833 yılında ölünce yerine kim geçmiştir ?

Cevap: Kardeşi Mu’tasım Billâh geçmiştir.

44-Mu’tasım Billâhın halife olmasındaki en önemli faktörler nelerdir ?

Cevap: Onun halife olmasında Türkler’in önemli rol oynadığı görülmektedir. Me’mûn Türkler’den askeri birlikler teşkili için Mu’tasım’ı görevlendirmişti. Bu sebeple hilâfet ordusundaki Türk askerler Mu’tasım’ın emrinde veya onun vali olduğu bölgelerde faaliyette bulunmuşlar; Afflin, Eflnâs, Boğa el-Kebîr ve Inak et-Türkî gibi kumandanlar da ordu içinde söz sahibi olmuşlardı. Bunlar Mu’tasım’ın veliahdlığı ve hilâfet makamına geçişinde önemli rol oynadılar.

45-Türk hakimiyetinin zirvede olduğu döneme ne ad verilmiştir ?

Cevap: Samerra devri (836-892)

46-Abbâsî devlet adamlarına rağmen Türkler’in desteğiyle hilâfet makamına geçen ancak o kendisini iktidara getiren Türkler’den kuşku duyuyan Bu sebeple devletin en güçlü adamlarından Inak et-Türkî bir hileyle katleden Abbasi Halifesi kimdir ?

Cevap:Halife Mütevekkil’dir.

47-Halife Mütevekkil kimin tarafından öldürülmüştür ?

Cevap: 861 yılında Boğa es-Sağîr, Musa b. Boğa el-Kebîr, Harun b. Suvartegin, Bagir et- Türkî gibi Türk kumandanlar Halifeyi katlettiler.

48-Halife Mütevekkil’den sonra hilâfet makamına kim geçmiştir?

Cevap: Türkler’in desteğiyle Muntasır Billah geçti.

49-Türkler Tarafından zehirlenerek öldürülen Abbasi Halifesi Kimdir ?

Cevap: Halife Muntasır Billah’dır.

50-Türk askerleri maaşların verilmemesini bahane ederek isyan ettikleri ve zorla Halifeliği bırakmasını sağladıkları Abbası halifesi kimdir ?

Cevap: Halife Mu’tez Billah’dır.

51-945 yılında Bağdad kimin tarafından işgal edildimiştir ?

Cevap: Şiî Büveyhîler tarafından işgal edilmiştir.

52-Emîrü’l-ümerâ ne demektir?

Cevap: Bazı Ortaçağ islam devletlerinde, özellikle Abbasilerde idari yetkilere de sahip, genellikle Türk asıllı kumandanlara verilen bir unvan. Abbâsilerde 936 yılında ıbn Râik’in bu makama getirilmesiyle emîrü’l-ümerâlık devlet teşkilatında müstakil bir
müessese haline gelmiştir.

53-islam devletlerinde gayrimüslimlerin erkeklerinden alınan baş vergisine ne ad verilir ?

Cevap: Cizye adı verilir.

54-Genellikle zengin Müslüman tüccarların sınır boylarında ve bozkırlarda yaptırdıkları, hem gazilerin sığınağı, hem de islam davetçilerinin karargâhı olarak kullanılan mekâna ne ad verilir ?

Cevap: Ribat adı verilir ?

55-islâmın erken dönemlerinde Mevâlîlerin arasında ortaya çıkan, ilımlı ve uzlaşmacı fikirleriyle tanınan itikadî ve siyasî fırka ne ad verilir ?

Cevap: Mürcie adı verilir.

56-Mâtürîdiyye ne demektir?

Cevap: Ebû Hanîfe (ö. 767) ve Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin (ö.944) görüşleri etrafında oluşan, nakil ie akli uzlaştıran ve Türkler arasında yaygın olan Sünnî itikadî mezhetir.

57-İslâm dininin Türkler arasında büyük kitleler halinde yayılması hangi dönemde gerçekleşmiştir ?

Cevap: Sâmânîler döneminde gerçekleşti. Sâmânî hükümdarı ismail b. Ahmed 893 yılında Karluklar’ın başkenti Talas’a bir sefer düzenlemiş ve şehir fethedildikten sonra büyük kilise camiye çevrilmiştir. Sâmânî başkenti Buhara’da, Özkent’te, Taşkent’te, Sayram’da, Otrar (Fârâb-Karacuk)’da islâm kültürünün ilk âbideleri cami-mescidler, türbeler ve zamanla bir ilim müessesesi haline gelecek olan ribatlar inşâ edildi.

58-Türkler’le görüşmüş ve onların islâmiyeti seçmelerinde etkili olmuş ünlü mutasavvıf kimdir ?

Cevap: Şakîk-i Belhî (ö. 790) dir.

59-İslâm’ı kabul eden Bulgar hükümdarının adı nedir ?

Cevap: İlteber Almuş’tur.

60-İslâmiyet’i devlet dini olarak benimseyen ilk büyük Müslüman Türk devleti kabul edilen devlet hangisidir ?

Cevap: Karahanlılar’dır.

61-Karahanlılar’dan sonra kurulan ikinci büyük Müslüman Türk Devleti hangisidir?

Cevap: Gazneliler’dir (963-1186)

62-Gazneliler devleti kimin tarafından kurulmuştur ?

Cevap:Sâmânîler’in kumandanlarından Alptegin tarafından kuruldu.

63-Hindistan’a birçok sefer düzenleyerek bu bölgede islâmiyetin yayılmasında önemli rol oynayan kişi kimdir?

Cevap: Gazneli Mahmud ‘tur.

ÜNİTE – 2

1.Türklerin islamiyeti yoğun olarak kabülü Maveraünnehirde olmuştur. Bagedis ve cvarında Nizek Tarhan, Toharistanda Yabgu bey, Dihistan ve Cürcenda Sultegin, Sogd ve

Semerkandda İhşit, Usruşanada Kavus et Türki gibi liderler hüküm sürüyordu.

2.Mısır ve Suriyede, Abbasilerin eyalet valileriyken hanedan kuran Tuluniler ve İhşidilerdir. Maveraünnehirden uzakta kurulan ilk Müslüman Türk devleti İdil Bulgar devletidir.

TULUNİLER

1. Mısır ve Suriyede hüküm süren devletin kurucusu Ahmettir.Devlet adını Ahmedin babası Tulun(Türkçede dolun) dan almıştır.

2. Ahmet 835 te doğmuş, halife müstain tarafında sevilmiştir. üvey babası Bayıkbege Mısır valiliği verilmiş ancak o yerine Ahmede vekil vermiştir. Ahmetin Fustata ulaşması (868 yılı) Tulunilerin kuruluşu kabul edilmiştir.

3. 870 de Berka ve İskenderiye Ahmedin eline geçince Mısırın hakimiyeti Tulunilere geçti. Güçlenmesi ve Abbasilere haracı az göndermesi aralarını açmıştır. Azledilip yerine Suriye valisi Amacur geçiriliyor o ölünce Ahmet yeniden Suriyeye hakim oluyor. Mısırda vekil bıraktığı oğlu Abbas isyan ediyor. Berberileri satın alarak devlet kurmak istemiş ama Ahmet isyanı bastırarak yeniden Mısır ve Suriyeye hakim olmuştur.

4. 884 te ölmesiyle yerine oğlu Humareveyh geçti. Abbasilerle mücadele etmiştir. Abbasilerle Dımaşk ve Remle arasındaki et Tavvahinde karşılaşmış kimse kazanamayınca barış yapılmıştır. (886). Humareveyh Mısır, Suriye ve Anadolu hudut

bölgelerinde 30 yıl görev yapacak, yılda 300.000 dinar vergi ödeyecekti.

5. Humareveyh ölünce (896) yerine önce oğlu Ebul Asakir Ceys, sonrada Harun geçmiştir. Genç olmaları ve taht kavgalarında ölmeleri sonucu Abbasi halifesi Mutazıd müdahalede bulunarak, (899), anlaşma yapılmış buna göre Tuluni devletinin sınırları küçülmüş, vergide 450.000 e çıkarılmıştır.

6.Tuluniler ile Mısır altın devrini yaşamıştır. Kuvvetli ordu, ticari yolların yapımı Mısırlıları refah içinde yaşatmıştır. Saray teşklatı kurulmuş, imara önem verilmiştir.Ahmet b.Tulun 876-79 da Tulunoğlu camiini yaptırmıştır.

IHDİŞİLER

1.Mısır ve Suriyede Muhammed b. Tugç tarafından 882 de kurulan 2.Türk hanedanıdır. Bağdatta doğmuştur. Babası Tulunilerin hizmetinde bulunmuş, Şam ve Taberiyede valilk yapmıştır. Abbasiler yıkılınca Abbasilerde görev yapmış 933 de Suriyede hakimiyetini yaymıştır.

2.Mısırı almak için Abbasiler ve Fatimiler mücadele içindeydiler. Abbasiler Fatimilerin ilerleyişinin durması ve Suriyede ki bedevi hanedanlarının kontrol edilebilmesi için güçlü

bir devlet kurulmasını istiyorlardı. Muhammed vezir el Fazl b. Cafer el Furatın desteğiyle Mısır valisi oldu. 935 yılında Fustata askerlerini girdirerek Mısır ve Suriyede devletinin temellerini attı. Halife Razi ona Farsçada hükümdar anlamına gelen * iıhşid * ünvanını verdi.

3.Hakimiyetinin başlangıcında Abbasiler emiri Muhammed  b.Raikle savaşmış939 de Remle şehrini kaybetmiş,940 da ona yılda 140.000 dinar ödemek zorunda kalmiştir. Muhammedin hamdaniler tarafından öldürülmesiyle Hamdanilerle mücadele etmiş ve Suriyenin kuzeyini onlara bırakmıştır. 4.946 da ölmesiyle yerine sırasıyla oğulları Unucur ile Ali geçmiş, ancak hakimiyet naibleri olan Nubyalı köle Kafur dadır. Onlar ölünce Kafur hakimiyetini ilan etmiş,halife Muti de tasdiklemiştir. 968 de ölenKafur Fatimilerin yayılmasını durdurmuş, Hamdanilerle başarılı şekilde mücadele etmiştir. Yerine geçen oğlu zamanında 969 de Fatimiler Mısırı işgal edip Ihşidilere son vermiştir.

İDİL BULGAR DEVLETİ

1.İslamın ve Türklüğü doğu avrupadaki en kuzey temsilcisi İdil Bulgar devleti 10.yyde İdil havzasında kurulmuştur. Bunlardan günümüze gelen yazılı kaynaklar Kul Galinin * *Kıssai Yusuf* adlı manzmesi ve mezar kitabeleridir.

2.İdil tarihini İbn Hurdazbih, İBN UL FAKİH, İBN RÜŞT, İBNİ FAZLAN, EL İSTAHRİ, İBN HAVKAL, EL MERVEZİ, EBU HAMİD EL GIRNATİ, YAKUT EL HAMAVİ ve Rus kroniklerinden öğreniyoruz. Macar rahip Friar Julian ve bazı Avrupalı seyyahlarda bilgi vermiştir.

3.Rus kroniği(yıllığı);Rusların hiristiyan olunca Bizanslılardan öğrendikleri yıllık yazma adeti..Yıllıkları Rus rahip veya keşişler yazmış Rusya ve kısmende komşularının tarihinin 9 yy den 18 yy olan kısımları yazılmıştır.İlk kısım 9 yy ortasına kadar ulaşan sözlü rivayetlerini, 10 yy.den itibarende yazılı belgeleri içermektedir.

4.Orta İdil ve Uralda eski yerli ahali Fin-Ogur

Kavimleri (Çeremiş, Mokşi, Mari, Umdurt), iken Batı Hunları zamanında da Karadenizin kuzeyinde Hunlara bağlı BEŞ-OĞUR, ALTI -OGUR, ON- OGUR, OTUZ-OGUR , SARI-A K OGUR lar yaşıyorlardı.Atillanın küçük oğlu İrnik Bizans ve germenlerle mücadelesinde başarılı olamayınca kuzeybatı karadenize gidiyor yanındakilerle.Burdaki Türk topluluklarıyla karışarak Bulgar adını alıyorlar.Bulgalamak filinden gelen Bulgar kelimesi*karışmak, karıştırlmak, karışmış olmak* anlamlarına geliyor.

5.6yy.de Göktürk hakimiyetinde olup onların yıkılmasıyla Kubrat liderliğinde Büyük Bulgar Devletini kurmuşlardır. Sınırı; güneyde Kuban; kuzeyde İdil ve Don arasındaki At dağları,batıda Dinyeper kıyıları. 6.Kubratın ölümüyle oğulları arasındaki ihtilaflar ve Hazarların saldırılarıyla devlet parçalanmıştır.

7.Oğul Asparuh Tun nehri boyunda, 681 Tuna Bulgar devletini, otuz ogurların dahi olduğu Bulgar grubuda İdil ve Kama nehrinin birleştiği sahaya çekilmişlerdir. Fin ugor ve Savurlar (Sabirler) i idare altına almışlardır. Devletleşmeleri 10.yyın başında olmuştur. 8.Hazarlar komşularıydı ve Hazarlardan dolayı bağımsız olamıyorlardı. İdil hükümdarı Hazarlara bağlılıklarından dolayı *vali.kumandan* alamındaki *İlteber* ünvanı

taşıyordu. Hazarlara her ev başına bir samur kürk vergi veriyorlardı ve Bulgar hükümdarının oğlu Hazarlarda rehin tutuluyordu.

9.Bulgarların iç ve dış işlerinde bağımsız hareket etmeleri, Hazarlara rağmen islamı kabul etmeleri, Hazardan gelen ticaret gemilerinden vergi almaları, Hazar hakimiyetinin sınırlı olduğunu göstermektedir. Tatar tarihçi Akdes Nimet Kuratta belirtmiştir.

10.965 te Hazarlar, Peçenek, Kıpçak ve Rusların saldırılarıyla zayıflayarak yıkılmıştır. Böylece İdil devleti müstakil olup, tatar tarihçi Fayaz Huzin yazılı ve arkeolojik kaynaklara dayanarak sınırı şöyle olmuştur; kuzeyde Kzanka nehri, güneyde İdilin kolu Samarskaya Luka. batıda Sura nehri,doğuda Kamanın kolu Belaya (Ak İdil)ve güneybatıda Yayık(ural) nehri.

11.Komşuları ise batıda Burtaslar(İdil Bulgar ları ile Hazar devleti arasında yaşayıp Hazarlara bağlı olan, kökenleri fin ugor, Türk ve fars kökenli olduğu düşünülen kavim) kuzeyde fin-ugor halkı Mari ve udmurtlar, doğuda Başkurtlar,güneyde Kıpçaklar.

İDİL BULGARLARININ

İSLAMİYETİ KABULÜ

1.İdil bölgede islamiyetin yayılmasını sağlamıştır. İslamiyet İdil Bulgarları arasında 8-9 yyde yayılmaya başlamış 10 yy.de resmi din olmuştur. 912 yıllarında İdillilerin Müslüman olduğu düşünülmektedir. 622 de Abbasi halifesi Muktedir Billah Cafer idil hükümdarı Almışın isteğiyle elçiler göndermiştir. Amaç islamı daha iyi öğrenmek ve cami ve kale yapımı için mimar ve uzmanlar getirtmek. İbni Fazlan da bu elçiler arasındadır. Bu tarihten sonra İdil devletinde okunan hutbelerde halifenin adı zikredilmiş Almış ta Cafer b. Abdullah adını almıştır. (İbni Fazlan bunları bildirmiştir. Ayrıca Müslüman Barancer ailesinden de bahsetmiştir.)

2.İbn i Rüştte Almış ve halkının Müslüman olduğunu 903-913 tarihleri arasında yazdığı eseriyle belirtmiştir. Bulgar parası üzeride çalışan Yaninada 903-908 te basılan Bulgar parasından işaretle İdillilerin islamı 922 den önce kabul ettiklerini vurgulamıştır. Bu parada halife Muktefi(902-908), Samani emiri İsmail b.Ahmet (892-907)ve Bulgar hükümdarı Cafer b.Abdullah(Almış)ın adları geçmektedir.

3.İdillilerin. Abdullah b. Baştu el Hazeri başkanlığında elçi göndermesiyle diplomatik ilişkileri başlamıştır. Bu gidiş gelişler İdil Bulgar larının bağımsızlıklarının dönemin siyasi gücü tarafından tanınması anlamına gelmektedir. Böylelikle Hazarlılara karşı Abbasileri müttefik edinmişlerdir.

4.Hazarlar Bizans ile ittifak halinde idi. Bulgarlar ne hırıitiyanlığı nede Museviliği kabul etmek istemediler, Harizm ve Samanilerle ticari ilişkiler sonucu İslamı seçtiler. Ebu Hamid el Gırnati, Bulgarlı tarihçi Yakup b. Nugmanın *Tarihi Bulgar* adlı eser (günümüze gelememiştir bu eser)eserine dayanarak Buharalı bir Müslüman fakih gelip hükümdar ve eşini tedavi ettirdikten sonra hükümdar ve eşinin Müslüman olduğunu yazmıştır. İslamiyet İdil bölgesine Türkistan üzerinden yayılmıştır.

İDİL BULGAR DEVLETİNİN

2. DÖNEMİ: RUSLARLA MÜCADELE

1.Hazarların yıkılmasıyla bağımsız olan Bulgar dev.i Ruslarla mücadele etmişlerdir. Sebepse her iki tarafın İdil bölgesindeki ticareti ve bölgeyi kontrol altına almak istemesi ve Rusların Hıristiyan olmalarıylada dinidir.

2.İdil devletinden bir grup Rus knezi Vladimir e islamiyeti teklif etmiş ama o reddetmiştir.

3.Bulgarlar 1088 de Muromu, 1107 de de Suzdalı kuşatmışlardır. Çünkü Suzdal rus knezliği İdilde yayılmak istemişlerdir.1120 de Vladimiro –Suzdal knezi Yuriy Dolgorukiy Bulgarları mağlup edip çok sayıda esir almıştır. Bunla beraber İdillilere ve İslama karşı ideolojik bir savaş başlatmışlardır.1164 te nez Andrey in ordusu Kama kıyısındaki Bryahimov şehrini yakmıştır. Buda Rusların ilk ciddi galibiyetidir.1183 te diğer knezliklerde Bulgarlar üzerne yürümüş ancak başarılı olamamışlardır. Ticari ilişkiler hiç kesilmemiştir. 4.1185 VE 1205 te başarısız akınları olmuştur knezlerin.1230 yılında anlaşma imzalanmıştır, Moğollara karşı birlik olmak için. 1123 te Moğollar Kalka kıyısında Rusları bozguna uğratmış, Bulgarlar ise açık alanda savaşmayıp pusular kurmuş Moğollara yenilgiler yaşatmışlardır. 1235 te Karakorumda toplanan Moğollar Avrupaya sefer düzenlemeye karar verip ilkinide Bulgarlar üzerine yapmayı kararlaştırmışlardır. Moğollar 1236 önce Bilyar ı sonra diğer şehirleri alarak Bulgar topraklarına el koymuşlar Ruslarında bir kısım topraklarını ele geçirmişlerdir. Deşti Kıpçak, Harizm, Kuzey Kafkaslar ve İdil Bulgar devleti nin topraklarında Altın Orda devleti kurulmuştur.  

ALTIN ORDA VE KAZAN HANLIĞI DÖNEMLERİNDE

İDİL BULGARLARI

1.Altın Ordanın mirasçısı Kazan hanlığıdır. İdil devleti Rus knezliklerinden farklı olarak doğrudan hana bağlı bir ulus haline getirilmiştir. Sebepse; 1.Batu hana en büyük mukavemeti Bulgarlar gösterip özerklik tanırsa isyan etme ihtimalinin bulunması Böylelikle yöneticilerin bir kısmını yok edip kendi yönetimlerini kurmuşlardır.

2.Bölgenin zengin toprakları olması,jeopolitik ve ekonomik önemi…(İbni Battuta bulgarı ziyaret etmiş ancak herhangi bir bilgi vermemiştir.) 2.14.yy de veba salgını ve taht kavgalarıyla Altın Orda zayıflamıştır.Rus çapulçuları Cuketau ya saldırmışlardır. İdil syana kalkışmış ama 1361 sde Altın Orda hanı Pulat Timur onları bastırmıştır.

3.Fetret devri (1360-1380) yaşanan Orda da ,siyasi ve ekonomik zayıflama olmuş,Ruslar Bulgarlara saldırılarını artırmaları ulus merkezin zayıflamasına sebep olmuştur. Altın

ORDA hanı Toktamış Timur ilede mücadele etmiş ve zayıflamıştır.,19.yy de yazılan *Defteri Çengizname*de Timurun Bulgarlarada saldırdığı yazmaktadır.

4.Bulgar zayıflarken Kazan güçlenmiştir. Altın Orda Hanı Uluğ Muhammed, Küçük Muhammed tarafından tahttan uzaklaştırılınca Kazana çekilmiş ve merkezi Kazan olan bir hanlık kurmuştur. Buda Altın Ordanın parçalanıp, Kazan dahil, Kırım ve Astrahan hanlıklarını doğurmuştur. İdil toprakları ve halkı Kazan hanlığı içinde yer alarak başta Kıpçaklar olmak üzere diğer Türk boylarıyla karışmışlar sonrada bunlar *Tatar* olarak adlandırılmışlardır. Tarihten silinmeleri bu şekil olmuştur. Tatarlar ve Çuvaşlar ve Volga civarında yaşayan Türk Hıristiyan topluluğunun kökeni İdil Bulgarlarına dayanmaktadır.

TEŞKİLAT VE SOSYO EKONOMİK HAYAT

1.İdil Bulgar hükümdarları başta *İlteber* ünvanı taşıyorlardı. İslamı kabulle beraber * Emir *unvanını kullandılar.Şehir yöneticilerine de *Emir* denilince hükümdarlar *Ulu emir* ünvanı aldılar.Slavların *knez* lerine denk gelen bu ünvanı Ruslar kroniklerinde Bulgar hükümdarlarını *knez* olarak adlandırmışlardır.

2.İdil hükümdarları da Büyük Bulgar ve Tuna Bulgarları gibi Dulo soyuna mensuptur. Bununla birlikte efsane olarak Kuranda adı geçen Zülkarneyn(İskender), bir diğeri sahabe Abdullah b. Zübeyrin hanedanın kurucusu olduğu varsayılmıştır.

3.Hükümdarlar başta halkın askeri komutanıyken 10.yyda adli, sivil ve İslamiyetin kabuluyle de dini lider i olmuşlardır. İbni Fazlan hükümdarların yaptıkları çeşitli işlerle bilgi vermiş ve yetkilerinin beyler meclisi tttarafından sınırlandırıldığını belirtmiştir. Ona göre beyler,hükümdara bağlı 4 kabile (Suvar, Esebil*Eskil*,Bersil*Barsul*,Barancer) başkanıdır. Daha sonra Suvar lar hariç hepsi Bulgar adıyla anılmış, Suvarlar kendiadlarıyla anılan en büyük idil şehri Suvarı kurmuşlardır. Benzer sistem Altın Orda ve Kazanda da mevcuttu. A.Ordada bu beylere *Mirza*,Kazanda ise *Karaçibey* deniliyordu. Beyler hükümdar ailesiyle birlikte bir çeşit meclis olup, daha çok diplomatik ve askeri işlerle meşgüldüler.

4.Beylerin idaresinde askeri birlikler olup hükümdar istediğine bu beyler birlikleriyle birlikte Bulgar ordusuna katılıyorlardı. Komşu halklardan da Bulgarlara bağlı paralı askerlerden oluşan birlikler kuruluyordu. Zamanla İdil Bulgar devletinde topraklar ikta olarak dağıtılmıştır ve ikta sahipleri gerektiğinde Bulgar ordusuna katılmışlardır. İkta; arazi tasarruf şekli. Devlet ülke topraklarının genellikle vergi gelirlerini hizmet

karşılığı olarak vermekte, eyaletlerden sefer zamanı asker de bu sistemle toplanmaktaydı.

5.İdil bölgesi doğal zenginlikleri ve ulaşım yönünden tüm imkanlara sahiptir. Avcılık, hayvancılık, arıcılık ve dericilik ve su ürünleri geçim kaynağıdır. İbni Rüşt Bulgarların buğday, arpa ve darı yetiştirdiklerini, kroniklerde ise Rusların Bulgarlardan hububat aldıklarını yazmaktadır. Halk tarım ürünleri için vergi ödmediğinden tarım gelişmiştir.(ibni Fazlan bildirmiştir.)

6.Burası ticaret yolları üzerinde olduğundan transit ticari merkez olmuştur. İskandinav ülkeleri ile Abbasi halifeliğinin topraklarını birbirine bğlayan Büyük İdil(Volga) yolu; Rus

knezlikleriyle Bulgar devletini karadan bağlayan Bulgar-Kiev ticaret yolu; Kama ticaret yolu ile Bulgar-Sibirya ticaret yoluda devleti Urallar ve Sibiryaya bağlıyordu.

7.Bulgarlar tarım ürünleri, kürk bal, balık ve en çokta deri ihraç ediyorlardı.*Bulgari* denilen derileri ünlüdür. Rus ve İskandinavdan köle getiriliyor, doğudan da ipek, halı, orta asya ve Hint süs eşyaları, seramik ve cam ürünleri ithal ediyorlardı. 8.İbni Fazlan getirilen mallardan yüzde 10 vergi alındığını söylemiştir.

9.Ticaretin gelişmesiyle başkent Bulgar, Bilyar, Oşely, Suvar, Kaşan, Cuketau, Kremençuk, Mardan, Kazan gibi şehirler kurulmuştur. Tatar tarihçi Fayaz Fuzin 170 şehir ve kale kurulduğundan bahsetmiştir. Macar rahip Friar Julianda bbu şehirlerin büyük ve zengin olduğunu, tek bir şehirden 50.000 asker çıktığını bildirmiştir.

10.İdillilerde metalurji ve demircilik çok gelişmiştir. Çeşitli silah ve iş aletleri yapmışlardır demirden. Bakır ve altından yapılan süs eşyaları ünlüdür ve süslerin üzerinde hükümdarın sembolü olan pars tasvirleri vardır.

İDİL BULGARLARINDA İLİM

Farmakoloji uzmanı ve ilahiyatçı Burhaneddin el Bulgari, hadis ilmiyle uğraşan Ebu Ali Hamid b. İdris el Bulgari, *zühretür riyaz ve nüzhetül kulubil miraz* adlı eserin yazarı, Süleyman b.Davud es Saksini Suvari, *Gazneli Mahmudun hocası ve şeyhi olan *tarikatül bulgari, fevaidul bulgari, camiul bulgari*nin yazarı Hoca Ahmed Bulgari önemli ilim adamlarıdır. Coğrafya, matematik, astronomi, kimya ve tıp ileriydi. *Çarmei Bulhar*adlı meşhur merhemleri vardı.Deri hastalıkları ve travmatoloji alanında ünlü Hoca El Bulgari, *Basit İlaçlar* kitabını yazan Burhaneddin Yusuf el Bulgari,*et tiryakil kebir*i yazan Taceddin b. Yunus Bulgari tıp alanında ünlüydüler. Eserleri günümüze ulaşmamış, onlardan Arap kaynakları sayesinde bilgi edinilmiştir. Tarihçi olarak Bulgar şehrinin kadısı Yakub b. Numan gelmektedir. Ebu Hamid Gırnatinin eserinde atıf yaptığı ibn Nugmanın *Tarihi Bulgar* adlı eseri günümüze gelmemiştir. Eserler genelde Arapça yazılmıştır. Kaşgarlı Mahmut, onların konuştukları Bulgarcanın ve Suvarların konuştuğu Suvarcanın kısaltılmış Türkçe olduğunu, kelimelerinin sonlarının kesildiğini yazmaktadır. Kıssai Yusuf adlı manzume BulgarKıpçak lehçesinde yazılmıştır. Mezar kitabelerinin çoğu kufi yazıyla İdil Bulgar Türkçesiyle yazılmıştır.

ÜNİTE – 4

İSLAMI KABUL

► Türklerin islama girmesinde

1- en önemli yapılardan biri RİBATLAR (İslamlaştırma metodu), Tüccar görünümlü Müslüman sufi vaizlerin sattıkları İslam medeniyetine ait ürünler, atlı çoban veya konar göçer türk boylarına Allahın birliğine inanma karşılığında vaat edilen cenneti (medeniyeti) anlamayı kolaylaştıran model sunuyordu.

2- sosyal yapı

3- ekonomik yapı

4- siyasi yapı

EBU NASR SAMANİ

1- Hakanlığa iltica etmiş siyasi bir emir

2- ticaretle uğraşmış tüccar

3- İslam bilimlerine vakıf fakih

4- kutb mertebesinde bir mutasavvıftır

5- artucu küçük bir Müslüman belde haline dönüştürmüş

6- satuk buğra hanın Müslüman olmasına sebep olmuş

SATUK TEĞİN

► Samani emiri ebu nasra verilen ARTUÇ beldesinin de içinde bulunduğu bölgeye TEGİN sıfatıyla gönderildi.

► ebu nasr vasıtasıyla Müslüman olarak Abdülkerim adını aldı.

► Amcası OĞULCAK kadir hanı bertaraf ederek BUĞRA HAN unvanını aldı.

► Müslüman kimliği ile yürüttüğü siyasi faaliyetlerini; birbiri mücadele halinde olan türk boylarını tek bir çatı altında itaati altına almak KARA HAKAN unvanını kullanarak BALASAGUN iktidarını ele geçirmek MÜCAHİT VE GAZİ sıfatlarıyla HOTEN VE ISSIG GÖLÜN doğu kıyısında Müslüman olmayan unsurlarla mücadeleyi sürdürmek Batıda ise; samanilerle siyasi ittifak kurarak onları ve maveraünnehr gazilerinin askeri yardımını temin etmeye çalışmak BAYTAŞ ARSLAN HAN MUSA SATUK

► Baytaş musanın hem “arslan han” ve “hanlar hanı” unvanlarını kullanması Balasagunu ele geçirerek ülkede birlik ve istikrarı sağladığının kanıtı ve bu iki unvan balasaguna özgü bir durum

► kardeşi İLİG TONGA SÜLEYMAN ise taraz ve kaşkarda bulunmaktaydı ve ülkenin batı tarafında samanilerle ilişkilerini yürütüyordu ► döneminin en önemli olayı EBUL HASAN MUHAMMED EL- KELEMATİNİN buharadan çıkarak arslan hanın yanına gelmesi ve İslam dinin resmi din olarak kabul edilmesi

► samani ülkesinden gelen fakih sayısı artmaya başladı bunların arasında Ebul hasan saidb. Hatim ve ebu zer ammar et-temimi sayılabilir.

► ilk Türkçe kuran tercümesi yapılması için heyetler teşkil edilmeye başlandı ARSLAN HAN ALİ MUSA Kara han/hakan ve tonga unvanı taşımaktadır Ülkenin batısında Onun döneminde ilig tonga Süleyman ve oğlu buğra han Harun tarafından yürütülen İslam coğrafyasını feth etme yolunda ilk ciddi teşebbüsler gerçekleştirilmiştir. 

BATI POLİTİKASI

SAMANİ DEVLETİ VE YIKILIŞI

► buğra han Harun samani devletine karşı harekete geçmeden önce samani devletinin çöküşüne neden olan memnuniyetsiz grupları yanına çekti Bunların ilki maveraun nehir DİHKANları (köy ağarı, arazi sahipleri) İkinci grup maveraünnehrin gayri resmi uleması Üçüncü grup ebu ali simcuri, faik, beg tüzün, hacib inanç gibi samani topraklarını aralarında paylaşmak için mücadele eden samanilerin türk asıllı komutanları

► buhara semerkand gibi Ceyhun nehrinin dogusunda kalan yerler türk hakanlığına Nehrin batısı ise kendisine olmak üzere antlaşma yapıldı.

► buğra han Harun maveraünnehirde bastırdığı dirhemlerde kullandığı “melikül maaşrık”(doğunun kağanı) , “Zahirü’d-da-ve”(davet destekçisi) ve “türk hakan” unvanlarını kimliğini ve politik hedeflerini yansıtmaktadır.

► BIRUNİ bugra han harunun kendisine şihabüd-devle, onlardanda bir grubun kendilerine emirül-alem ve seyyidül-ümera lakaplarını verdiklerini söylemektedir Bütün bunlar hedefin batıda sadece samaniler ile sınırlı olmadığını göstermekte

► ilig nasr, sebükteğine samani devletinin İslam adına paylaşılmasını teklif etti Bu teklifi

kabul görmedi Sistan hakimi halef b ahmed ile temas kurdu.

► Bu şartlarda sebük tegin türk hakanlığı ile antlaşmaya razı oldu Türk hakanlığı ve samani ülkesi arasında katvan çölü sınır olacak İlig narsın şefaati gereğince faik, samani ailesine semerkand valisi tayin edilecekti böylece ilig nas topraklarını batıya doğru genişleterek samanileri zerfşan vadisine sıkıştırmış bulunuyordu

► türk hakanlığı hiçbir direnişle karşılaşmadan buharaya girdi İlig nasr imaret sarayına yerleşti Abdülmeliki ve samani hanedanı üyeleri tutuklatıp başkent özkende gönderdi Abdülmelik orda öldü ve samani devleti sona erdi.

MAVERAÜNNEHR

FETHİNİN SONUÇLARI

A- Türklerin islama girişinin pratikte “Türklerin İslam coğrafyasına girişi” ve islamın yayılmasının “Türklerin yayılması” ile ile aynı anlamda olduğunu gösteren en önemli ilk hadisedir Maveraünnehir demografik yapısı Karlukların ve oğuzların göçüyle hızla Türkleşti 11. yydan itibaren maveraünnehri “Türk denizi” olarak geçmektedir Buhara’nın aynı zamanda anadoluya açılan ilk kapı olduğuna dahi hükmedilebilir

B- nümizmatik verilere göre buğra han harunun tek taraflı olarak abbasi halifesi et-tai lillahı tanıması ile başlayan türk hakanlığı ve abbasi ilişkileri, maveraünnehrin fethi ile doğrudan ilişkilere dönüşmüştür Buğra han döneminde türk hakanlığının Kendilerini “Mevla emirül-müminin(halifenin kölesi) olarak tavsif etmeleri

1- Halifeyi tanrı ile kendi aralarında bir mevkide görmelerine

2- Hakanların halk üzerindeki mutlak otoritesinin hukuken de olsa zayıflamasına

3- buradan kaynaklanan yetki karmaşasının ortaya çıkmasına

4- sonraları hakanlıkta iç siyasi istikrarı sarsan bir süreç halini almasına neden olmuş

C- bu fetihlerle doğuda Altay dağlarından batıda Ceyhun nehrine kadar sınırları genişleterek ipek yolu güzergahının bir bölümünü kontrol altına almış oldular Samani topraklarını gaznelilere kaptırdılar buda türk hakanlığı ile gazneliler arasında horasanda hakimiyet kurma yolunda rekabete sebp oldu.

GAZNELİLER İLE İLİŞKİLER

► Türk hakanlığı ve gazneli mücadelesinin temelinde yatan sebep Türk hakanlığı horasanın tek varisinin kendileri olduğunu, gazneliler tarafından gasp edildiğini düşünüyordu Gaznelilere göre ise sultan mahmud horasanı başı bozuklardan ve samani düşmanlarından temizlerken türk hakanlığı bunu ganimet bilip ceyhunun doğusunda kalan toprakları (maveraünnehri) ele geçirmişti

► Belh yakınında gaznelilerle türk hanlığı karşı karşıya geldi ilig nasr hoten Türkleri ile birlikte kadir han sağ kola, sol kola kardeşi Cafer teğini yerleştirdi gaznelilerde türk halaç grupları, hind-afganlar ve oguz birliklerinden oluşuyordu gaznelilerin filleri karşısında ilig kağan yenildi

► bu yenilgi türk hakanlığının siyasi bütünlüğünü tehdit eden ilk sarsıntıları başlamış oldu

► kadir han üç meselede sultan mahmudun

yardımını istedi

1- ali teğinin Maveraünnehrden uzaklaştırılması ve buranın oğlu yığan teğin Muhammede verilmesi

2- bütün ülkeye sahip olmak için balasagunda tahta oturmuş olan kardeşi hakan togan han Muhammed ile arasındaki taht mücadelesinde kendisine yardım etmesi

3- Maveraünnehr ve türkistanda gittikçe güçleri ve nüfusları artan aynı zamanda ali teğinin müttefiki olan Selçuk oğullarına bağlı Türkmenlerin ceyhunun batısına horasana nakletmeleri ve türk hakanlığı ülkesinden çıkarılmaları idi

► sultan mahmud arslan yabguyu esir aldı gazneye oradan da hindistana gönderdi Dört bin çadırlık arslan yabgu oğuzların horasan tarafına göç etmelerine izin verildi Onlar sonradan akdenize kadar yapılacak Selçuklu fetihlerinin öncüsü oldular

►Türkmenler ve Selçuklular ile yaptığı antlaşmalar sayesinde maveraünnehirde önemli güç haline gelen ali teğinin Coğrafi olarak doğrudan halife ile bağları kesilmiş oldu artık halife ile ilişkilerini gazneliler vasıtasıyla yürütmek zorundaydılar

► ali teğinin dubusiye(kutluk ordu) da kazandığı zaferle gaznelilerin bölgedeki üstünlüğüne son verdi Kendisini “tamgaç buğra kara hakan” ilan ederek ülkenin gerçek hakiminin kendisi olduğunu iddia etmeye başladı

► Maveraünnehr ali teğinin ölmesi üzerine küçük yaştaki iki oğlundan biri olan arslan ilig yusufa kaldı Bölgenin siyasi yapısı değişti maveraünnehiri yurt edinmeye çalışan Tuğrul Bey, çağrı bey, yabgu idaresindeki Selçuklu oğuzları ali teğinin çocukları ile anlaşamadılar ve onlara verdikleri askeri desteği çekerek Maveraünnehr terk ederek horasana geçtiler ► böri teğin gaznelilerin müttefiki ali teğiin çocuklarından Maveraünnehrin iki büyük merkezi semerkand ve buharayı aldı Babsı ilig nasr b. Aliden kalan “müeyyidü adl” (Adaletin destekçisi) ve ali teğinin kullandığı tamgaç buğra kara hakan unvanlarını alarak ülkenin batısına Maveraünnehr’e tek başına hakim oldu

► Artık semerkand merkezinde batı türk hakanlığı fiilen kurularak doğudan ayrılırken Türk hakanlığı ikiye bölünmüş oldu.

OĞUZLAR İLE İLİŞKİLER

► 8. yy son çeyreğinden sonra Maveraünnehr nüfus eden oğuzlar bazen oğuzlar bazen de Türkan adı ile kaydedildiler ► arslan yabgu bölgedeki diğer oğuz boylarının yardımıyla samaniler devletini yeniden dirilttiler

► Türk hakanlığı ve Selçuklu oğuzlarının arasında ki ilişki

1- türk hakanlığı iç ve dış savaşlarda askeri kaynak olarak savaşçı oğuzlardan yararlandılar

2- askeri hizmet karşılığı onlara iktalar vererek yurt ve dirlik sahibi olmalarına müsaade ettiler ►sonuç olarak türk hakanlığına tabi olan Selçuklular

Nur-ı buhara ve soğd-ı semerkanda kesin olarak yerleştiler

►Maveraünnehr deki Selçuklu nüfusunun artmasını kadir han Yusuf ve gazneli sultan mahmud tehlikeli buldu ve bir araya gelerek ali teğini ve hile ile de arslan yabguyu etkisiz hale getirdiler

► musa(inanç) yabgunun oğlu Yusuf ali tegin

tarafından Maveraünnehr deki bütün oğuzların başına getirildi ve “emir inanç yabgu” unvanı verildi

► buhara ve semerkand arasında ki kerminede basılan gümüş dirhemlerde Selçuklulardan para bastırma imtiyazı Muızzüddevle(musa?) yabgu, (Yusuf?) inanç kökbör(i), seyfüddevle (İbrahim yınal?) yabgu ve Cebrail b. Muhammed isimlerine verildi.

► debusiye savaşında ali teginin yanında yer aldılar gaznelilere karşı kurulan ali teğin ve harizmşah ittifakına Selçuklularda katıldı Böylece yazın konakladıkları nuri buharadan kışı geçirmek üzere harizme gelme imtiyazı aldılar.

► bu arada harunun ihaneti sonucu cend hakimi şah melikin ani baskını ile katliama tabi tutulunca horasana geçmeye mecbur kaldılar.

HAİZMŞAHLAR İLE İLİŞKİLER

► X. Yy da harizm bölgesinin iki önemli merkezi vardı.

1- curcaniyye(gürganc veya ürgenç) burada samanilere tabii memuniler vardı

2- kas şehri burada afrigiler vardı

► bu bölgenin hükümdarlarına yada beylerine harizmşah unvanı XIX. Yy başına kadar kullanıldı

► memuniler bölgede denge politikası izledi ve iki güçten birinin diğerine üstün gelmesini istemedi UYARI: türk hakanlığı harizmlar ve gazneliler arasındaki ilişkiler harizmin gazneli

hakimiyetine girmesi ile sonuçlandı Türk hakanlığının halife ile doğrudan teması kesilmiş oldu.

DİHKANLAR

► Türk hakanlığı Maveraünnehr deki eski yerli yöneticileri, samani erkanından kişileri, ileri gelen ticaret erbabını ve bölgenin saygın kişilerine samanilerin vermediği imtiyazları vererek kendi taraflarına çektiler

► samaniler zamanında elde ettikleri iktisadi ve sosyal imtiyazlara karşılık siyasi etkilerinin yok olmasına razı olan dihkanlar şimdi türk hakanlığının kendi adlarına para bastırmalarına izin vermesi ile yeniden siyasi bir kimlik kazandılar

► buhara üzerine yürüyen buğra han haruna iltihak eden ilak dihkanı Mansur b. Ahmed “DİHKANÜL-CELİL” unvanı ile tabi olarak ilakta varlığını koruduğu gibi çocuklarına miras bırakabildi

► darphane memuru olan ba Salih ilakda, toğan ahmed b. Aliye hizmetleri sonucunda mevkiini yükselterek isficab ve soğd da kendi adına para bastırma imtiyazı aldı

► türk hakanlığını Maveraünnehr e davet eden dihkanlardan biride ebu Mansur Muhammed isficabi (mut) idi İşbirliğinin mükafatını tabi vasfı ile isficabda adına para bastırarak aldı.

► bölgedeki sikkelerde Sarraf, el-bezzaz(kumaş tüccarı), el-bezzar(tahıl tüccarı), el- müezzim gibi meslek gruplarına Şaşda İlyas el-haccac gibi lakabı ile sosyal statüsünü işaret edilen şahısların adları muhtelif paralarda görülmektedir.

► 1-)Soğd’d ali b. Nuş, 2-)şaş ve nevket’de nasr b el-kasım, yine 3-)şaşda yusuf b Abdullah, 4-)kürşanide muin, 5-)debusiyede el-ırakı Türk hakanlığı kökeninden olmayıp bölgenin ileri gelenlerinden alt tabiler idi.

İÇ SİYASİ DURUM ► Yöneticilerin kendi adlarında bastırdıkları paralara göre bu gelişmeler Hakanlığın arslan han alinin çocukları(ali kolu) ile buğra han Harun (hasan kolu) unçocukları arasında paylaşılarak 1043 yılnda ikiye ayrılmasına kadar sürdü.

► balasagunda tahta çıkan arslan han Mansur ve tabii ilig muhammedin ölümleri ile ali kolu ülkede üstünlüklerini kaybetti.

► hasan kolu yani bugra han Harun un oğullarından toğan han Muhammed balasagunda tahta çıktı. 1020 yılından itibaren bütün Maveraünnehr kardeşi ali teğinin eline geçti Kaşgar ve hotan tarafında ise diğer kardeş kadir han Yusuf kakimdi ►uyarı her iki kolunda gazneliler karşısında başarılı olamamaları ve ceyhunu aşamamaları İç siyasi çekişmelere sebep oldu

► uyarı Ali kolundan böri teğin İbrahim’in babasının feth ettiği Maveraünnehr i yeniden almak için giriştiği harekat Türk hakanlığının doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmasına neden oldu

DOĞU POLİTİKASI ► doğunun en önemli ticaret merkezi olan hotan nezaman türk hakanlığı tarafından feth edildiği belli değil İslam kaynaklarından Yusuf kadir han zamanında alındığı anlaşılmaktadır.

► Çin tarafından çıktığı söylenen kalabalık gayrimüslim Moğol boylarının (hıtayların) balasaguna yaklaşması İslam kaynaklarında geniş yankı bulmuş

► gazi unvanını almış togan ahmed bu kritik durumda hasta yatağından kalkarak İslam ülkelerinden yardım istemiş etrafında yüz bin veya yüz yirmi bin gönüllü asker toplanmış Bunu duyan hıtay ordusu savaşmaktan vav geçip geri çekilmiş togan han onları üç ay takip ettikten sonra meydan savaşında yüz binlercesini öldürmüş

►Bu savaşın en önemli sonucu hıtayların en az bir asır batıya nufuz etmesinin geciktirilmiş olması Bu savaşta Maveraünnehr gazilerinin, türk hakanlığının, togan han ahmedin, gönüllülerin katkısı olmuştur.

İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ 
1.Afgan tabiri ilk olarak ilk olarak hangi yazarın eserine rastlanmaktadır ?
Vahara Mihira-Barat Samhita
2.Gaznelilerin yaşadığı bölgenin en eski ahalisi kim olarak bilinmektedir ? Aryanlar
3.Mekedonyalı İskender`in ölümünden sonra hangi devlet kurulmuştur ?
Greko Baktria
4.Greko Baktria devletini kim kurmuştur ? Baktria Helenleri
5.Greko Baktria devletini kim ortadan kaldırmıştır ? Yüe-çiler
6.Unutulmuş devlet olarak bilinen devlet hangisidir ? Greko Baktria
7.Kuşan Devleti`ni kim kurmuştur ? Yüe-çiler
8.Kuşan Devleti`nin kurucusu kimdir ? Yabgu I.Kujulakadphises
9.Batı Türkistan ve Hindistan altın çağını hangi devlet dönemde altın çağını yaşamıştır ?
Kuşan Devleti
10.Chionitlerin adı arap kaynaklarında ne olarak geçer ? Eftalit ve Akhunlar
11.Akhunlar hangi devleti dağıtarak hindistana tamemen hakim oldu ? Gupta Devleti
12.Ak Hun Devleti kimlerin ittifakıyla yıkıldı ?
Batı Göktürk Kağanlığı ve Sasaniler
13.Biruni`nin Türkşahiler diye bahsetdiği Türk asıllı halk kimdir ? Kabilşahlar
14.Biruni`ye göre Türkşahilerin kurucusu kimdir ? Böritegin
15.Afganistanda birçok dini yapı hangi sanatla ilgilidir ? Budist sanatı
16.Türkşahilerin hem merkezi ve en büyük şehri ne idi ? Ohind 
17.Ohind şehrinin hakimi kimdir ? Lara Toraman
18.Türkşahilerin son hükümdarı kimdir ? Lara Toraman
19.Gazne hangi bölgede yer alır ? Zabülistan yaylası
20.Gazne`de bulunan en kalabalık türk boyu kimlerdir ? Halaçlar (Kalaçlar)
21.Gazneliler hanedanın kurucusuna nisbetle hangi adla anılırlar ?
Sebükteniler veya Yeminiler
22.Irkçı şii taassubuyla kurulup Sünni Bağdat halifesini tahakküm altına almaya çalışan devlet kimdir ? Büveyhiler
23.Gaznelilerin kurucusu kimdir ? Alptegin
24.Gazneliler hanedanının kurucusu kimdir ? Sebüktegin
25.Dikhan kime nedir ? Büyük arazi sahibi kişiler 
26.Alptegin kim tarafından azat edilmiştir ? Emir Nasr b. Ahmed
27.Alptegin sarayda hangi mertebeye kadar yükselmiştir ? Hacibil-hüccablığ
28.Alptegin cihat için hangi sefere çıkmıştır ? Hindistan seferi
29.Alptegin Hindistana`a yapacağı seferler için nereyi üs olarak kullandı ? Gazne
30.Alptegin`in vefatından sonra yerine kim geçti ? İshak İbrahim
31.Gerdiz kalesini kuşatırken isabet eden okla hayatını kaybeden sultan kimdir ?Bilgetegin
32.Sebüktegin hangi boydandır ? Barshan boyu
33.Gücüyle fil`in kemiğini kıran ata binme güreş gibi hususlarda üne sahip olan kişi kimdir ?
Kara Arslan (Kara Beckem)
34.Emirul umeralık makamına atanmış sultan kimdir ? Sebüktegin 
35.Sebüktegin tahta geçtikten sonra ilk iş olarak ne yaptı ?
Büst üzerine yürüyerek Togan Tegin`i hakimiyeti altına aldı.
36.Juram savaşı kimler arasında oldu ? Gazne-Hinduşahiler
37.Samanileri Gaznelilerin vassalı haline getiren sultan kimdir ? Sebüktegin
38.Kaynaklarda Emir-i Adil olarak geçen sultan kimdir ? Sebüktegin
39.İslamiyeti Hindikuş ötesine taşıyan ilk sultan kimdir ? Sebüktegin
40.Sebüktegin`in vasiyeti üzerine tahta kim geçmiştir ? İsmail
41.Gazneli Mahmud kimle taht mücadelesine girdi ? İsmail
42.Gazneli Mahmud kaç yılında tahta çıkmıştır ? 998
43.Babasının Pend-Namesi ile yetişen sultan kimdir ? Gazneli Mahmud
44.Gazneli Mahmud gençlik yıllarında babası tarafından nerede görevlendirilmiştir ?
Zemindaver
45.Gazneli Mahmud`a Yemidud-Devle ve Emirül-Mille lakabı nereyi ele geçirdiğinden verilmiştir ? Horasan,Nişabur
46.Samanilere kim son vermiştir ? Karahanlılar
47.Gazneli Mahmud`un sistan seferine çıkma nedeni nedir ?
Halef`in amcasının ölümüne sebep olma nedeni
48.Gazneli Mahmud`un Hindistan`a yapılan ilk seferi hangisidir? Peşaver
49.Gazneli Mahmud`a gazi unvanı hangi sefer sonunda verildi? Peşaver ve Waihind seferi
50.Gazneli Mahmud`un Bhatiya seferinin nedeni nedir ?
Kendisine destek vermeyen Bhatiya racalarını cezalandırmak
51.Gazneli Mahmud`un Multan seferinin nedeni nedir ?
Ebul Feth Davud`un Karmatiliği benimseyerek bölgede fitne fesat yayması
52.Karmatiler meshebi kiminle başlamış ve yayılmıştır ? Hamdan Karmat 
53.Gazneli Mahmud`un ikinci Peşaver seferinin nedeni nedir ?
Pencab seferi sırasında topraklarından geçişine müsaade etmeyen Anandpal`ı cezalandırmak
54.Gazneli Mahmud`un Anandpal`a karşı kazandığı zaferin en önemli sonucu nedir ?
Hindu ve racaların arasındaki ittifak bozulmuş kendilerine olan güvenlerinin sarsılmasın Gazneli Mahmud`un işini kolaylaştımıştır.
55.Gazneli Mahmud hangi sefer ile ticaret yollarının önünü açmıştır? Multan Seferi
56.Gazneli Mahmud altın,gümüş gibi kıymetli eşyalarla dolu hindu tapınaklarını hangi sefer ile ele geçirdi. Thanesar seferi
57.Gazneli Mahmud`un en önemli seferlerinden biri hangisidir? Somnath seferi
58.Gazneli Mahmud`a Seyfüd Devle vel İslam unvanı hangi sefer ile verilmiştir ?
Somnath seferi
59.Gazneli Mahmud hangi sefer için gemi yaptırmıştır ? Cat seferi

60.Gazneli Mahmud Harizm`in fethi sonunda idareye kimi bıraktı ? Hacip Altuntaş 
61.Afganistan`ın Helmend ile Herat arasında bulunan dağlık bölgeye ne denir ?
Guristan veya Mendiş
62.Gazneli Mahmud zamanında halife kimdir ? El Kadir Billah
63.Gazneliler ile halife arasınsında ilk ihtilaf nasıl ortaya çıktı ?
Semerkand'ın Gazneli Mahmud'a bırakıldığını bildiren bir fermanın verilmemesi
64.Gazneli Mahmud kaç yılında vefat etmiştir ? 30 Nisan 1030
65.Gaznelilerin islam kaynaklarında adı nasıl geçer ? Ganzek,Gaznin
66.Gazneli Mahmud Hindistan üzerine toplam kaç sefer gerçekleştirmiştir ? 17
1.Hakan ailesi soyca kime dayanır ? Afrasyab
2.Kaşgarlı Mahmut`a göre hiyerarşi basamağının en üstündeki kişi kimdir ? Hakan
3.Hakanın ikamet ettiği başkente ne denirdi ? Ordu
4.Başkent Balasagun`un diğer adı nedir ? Kuz yada Kara Ordu
5.Kaşgar`ın diğer adı nedir ? Ordu Kend
6.Hakanın kullandığı sıfatlar nelerdir ?
Kara,arslan,togan,tamgaç,kadır,kılıç,bilge,uluğ
7.Hanedan mensuplarının kullandığı unvanlar nelerdir ?
Buğra,ilig,arslan ilig,arslan tegin,togan tegin,tonga tegin,yınal tegin,yığan
8.Hakan ailesinin en kalabalık üyeleri kimdir ? Tegin
9.Hakanın eşi hangi unvanı kullanmaktadır ? Katun
10.Sarayda hakandan sonra söz sahibi en önemli kişi kimdir ? Katun
11.Hanedan soyundan gelen her yaştan kadının genel unvanı nedir ? Tarım
12.Hakanın yaşadığı saraya ne denirdi ? Karşı
13.Sarayda hakan ve vezirden sonra en önemli mansıp nedir ? Uluğ Hacip
14.Hacibe ne denirdi ? Tayangu
15.Bırku (Hacip)`in temel görevleri nelerdir ?
İdare edenle idare edilen arasındaki ilişkiyi düzenlemek, gelip giden elçileri ağırlamak
16.Kapucubaşının görevleri nelerdir ?
Saraya eleman alır, saray hizmetlilerini huzuruna takdim eder,onların terfi işlerine bakar, saray hizmetlerini kontrol eder
17.Saray muhafızına ne denirdi ? Candar
18.Hakanın korumasından sorumlu muhafız kimdir ? Yatgak
19.İdişçibaşının görevleri nedir ?
Hakanın tertiplediği ziyafetlerde meşrubat ve çerez işlerine bakmaktı
20.Sarayın ahırından sorumlu olan kişi kimdir ? İlbaşısı
21.Hakana ait elbiseleri diken ve muhafaza edenlere ne denirdi ? Camedar
22.Merkez teşkilatın ve bürokrasinin başı kimdi ? Vezir (yuğruş)
23.Vezir (yuğruş)`un görevleri nedir ?
Ülkeyi kanu ve nizama göre idare etmek, sağladığı huzur ortamı ile hakanın adını iyilikle yaymak, hazineyi dolu tutmak, ülkeyi genişletmek
24.Hakanın yada vezirin başkanlık ettiği mecli nedir ? Meclis-i Ali 
25.Devletin iç ve dış ilişkilerine yönelik yazışmalar nerde hazırlanmaktaydı ?
Divan-i Tuğra ve İnşa`da
26.Divan-i Tuğra ve İnşa işleriyle uğraşanlara ne denirdi ? Ilımga,bitikçi,tuğracı
27.Haksızlığa zukme uğrayan halkın hak aradığı meclis nedir ? Mezalim
28.Semerkan`ın başında kim vardı ? Kadılkudat
29.Şehrin güvenlik ve aşayişinden kim sorumlu idi ? Şıhne
30.Atlı postacılara ne denir ? Eşkinci
31.Köylerde beyin haberini taşıyanlara ne denirdi ? Çalığ
32.Ordunun karargahına ne denir ? Han toyu
33.Ordu`nun savaş sistemi nedir ? 5`li sistem
34.Askerler arasında parolaya ne denir ? İm
35.Yedek ata ne denir ? Koşut at
36.Hakanlık ordusunun kullandığı silahlar nelerdir ?
Ok,yay,kılıç,mızrak,balta,gürz(topuz),süngü ve hançer
37.Hakanlık ordusu hangi savaş malzemesini kullanmakta diğer ülkelere göre mahirdirler ?
Gürz
38.Sarayın gece nöbetini tutanlar kimlerdir ? Yatgaklar
39.Sarayın gündüz nöbetini tutanlar kimlerdir ? Turgak
40.Askerlerin adının ve azığının kaydedildiği defterlere ne denirdi ? Ay bitiği 
41.Hassa ordusu kaç bin askerden oluşur ? On iki bin
42.Belh Savaşı kimler arasında oldu ? 1008 ilig Nasr ve Sultan Mahmud
43.Toprak hanedan mensuplarının ortak malı mıdır ? Toprak yalnızca Sultan`a aittir
44.Türk Hakanlığında sosyal hayata dair bilgiler hangi eserde yer almaktadır ?
Divanu Lugatit Türk
45.İlde yaşayan kavim halka ne denir ? Tüz,budun buyun
46.Evin erkek çocuğuna ne denirdi ? Tun oğul
47.Evin kız çocuğuna ne denirdi ? Tun kız
48.Evin son çocuğuna ne denirdi ? Aştal oğul
49.Dadı ve süt annelere ne deniyordu ? Avurta veya daye
50.Toplumda üst tabakayı kimler temsil ediyordu ? Tüplüğ eren veya türlüğ yıldızlığ
51.Hiyerarşide toplumda en önde gelen halktan olup vezirlik makamına yükselen kimdir ?
Yuğruş 
52.Halktan olup hakandan iki derece aşağıda olan kişi kimdir ? Yafgu
53.Halktan olup hakandan iki derece aşağıda olan kişi kimdir ? Tüksin
54.Tecrübeli yaşlı ve akıllı kimselerden olup hakanın danışmanı müşavirleri kimdir ?
Öge öke
55.Suçluları yakalamak cezalandırmak kimin işidir ? Boy beyi
56.Halkın en önde gelenleri kimlerdir ? Baylar (Zenginler)
57.Tabibler için hangi terim kullanılırdı ? Otacı veya atasagun
58.Kahin olarak anılan kişiler kimlerdi ? Kam veya ırk
59.Çiftçi halka ne denir ? Tarığçı
60.Alım satım işleri yapan tacirlere ne denir ? Sart
61.Halkın en yoksulları dilencilere ne denir ? Karaçı,koldaçı,umduçı 
62.Dinara ne denirdi ? Uruğluğ alrun
63.Dirheme ne denirdi ? Yarmak
64.Felse ne denirdi ? Benek
65.Hakanlık devri paralarından en meşhuru nedir ?
Tamgaç Han İbrahim`e ait Tamgaciye veya müeyyidül adliyye
66.Hayvan yetiştiriciliği bakımından en gözde hayvan nedir ? At
67.Ülkenin maden ihtiyacı nereden karşılanmaktaydı ?
Taşgen ilak ve fergane vadisi boyunca uzanan dağlardan
68.Orta Çağ İslam dünyasında bilinen ilk modern nitelikli medrese kime aittir ?
Tamgaç Han İbrahim
69.Orta Çağ İslam dünyasında bilinen ilk modern nitelikli medrese kaç yılında açıldı ?
Hazian 1066
70.Hakanlıkta hangi meshep zorunlu idi ? Hanefi 
71.Türk Hakanlığında medreselerin temel görevi ne idi ?
Devletin bürokrat ihtiyacını karşılamak
72.Hakanlı dönemi mimarisinin temel özelliği nedir ?
Pişmiş tuğla malzemesinin kullanılmaya başlanması ile yapılan yapının sağlam ve uzun ömürlü olması
73.İlk Nizamiye medresesini kim kurmuştur ? Nizamülmülk
74.Vezir Nizamülmülk Hanefi ekolüne alternatif olarak kimler için Nizamiye medresesini kurdu ? Şafiiler
75.Türk Hakanlığınım bilime önem verdiğini hangi sıfatla anlayabilmekteyiz ?
Doğu veya Turan Ülkesi
76.Medeniyetler arası bilimsel rekabette turanların en önemli eseri nedir ?
Kutabgu Bilig
77.Yusuf Has Hacip Kutabgu Bilig`i kime sunmuştur ? Tamgaç Han Hasan b. Süleyman
78.Tük dilcisi,İlk Türk halk bilimcisi,ilk Türk halk coğrafyacısı sıfatını alan kişi kimdir ?
Kaşgarlı Mahmud
79.Divanü Lügatit Türk kime sunulmuştur ? Halife Muktedi
80.Babname adlı eseri kim yazmıştır ? Hibetullah b. Muhammed et-Taberi
81.Türk Hakanlığının islama girmesinde kimin büyük payı olmuştur?
Ebu Nasr Samani
82.Türk Hakanlığı iktisadi açıdan hangi mezhebi benimsemiştir? Ehl-i Sünnet
83.Türk Hakanlığı hukuki açıdan hangi mezhebi benimsemiştir? Hanefi
84.Hakanların ilk müslüman atası kimdir ? Satuk Buğra Han
85.Tahtan kendi isteği ile çekilip derviş olan sultan kimdir ? Arslan Han Mansur
86.Müslüman Türkler allah`a ne diyorlardı ? Tengri veya bayat
87.Müslüman Türkler peygambere ne diyorlardı ? Yalavaç
88.Müslüman Türkler dine ne diyorlardı ? Nom 
89.Hakanların tasavvuf ehli ile yakın ilişkilerinde ortaya çıkan en önemli kişi kimdir ?
Ahmet Yesevi
51)Tamgaç han hasan vefat edince yerine kim geçmiştir?
Oğlu arslan han ahmed geçti.
37)Arslan han muhammed kime bağlıydı?
Nemedpûş lakaplı şeyh hasan el- buhâri es-sâmâri'ye bağlı idi.
38)Nemedpûş,kim tarafından öldürüldü?
İbâhe ehlinde biri tarafında buhara hangâhında kafasına balta vurularak öldürüldü.
39)Arslan han muhammed kim dârü'l-hilâfe'ye kimi elçi olarak göndermiştir?
1)Tamgaç Hakan İbrahim hangi bölgeleri genişletmeyi başarmıştır?
Özkend,Ahsiket,Hocend,Tûnket,İsficâb,Şaş,Binket,Kuz Ordu(Balasagun)'yu genişletmeyi başarmıştır.
2) Tamgaç Han İbrahim,Alp Arslan'ın saldırılan karşı kimden yardım istedi?
1061 yılında Halife Kaim Biemrillah'tan yardım istedi.
3)Halife yardım için ne göndermiştir?
Hil'at ve lâkaplar göndermiştir.
4)Sultan Tuğrul Bey'in 1063 yılında vefatı üzerine Selçuklu tahtına kim geçti?
Alp Arslan geçti.
5)Tamgaç Han İbrahim kimi idam ettirdi?
Seyyid Ebu'l-Kasım es-Semerkandi'yi idam ettirdi.
6)Tamgaç Han İbrahim'in ele geçirdiği toprakları yeniden elde etmek üzere harekete geçen kişiler kimlerdir?
Tuğrul Kara Han Yusuf ve oğlu Tuğrul Tegin Ömer'dir.
7)Tuğrul Kara Han yusuf ve oğlu tuğrul tegin ömer hangi bölgelere sahip oldu?
Tuğrul kara han yusuf,1069_1070 yıllarında merginân ve
1.Batı Türk Hakanlığının kurucusu kimdir ? Tamgaç Han İbrahim b. Nasr
2.“Böri Tegin” unvanı ile maveraünnehr`i ele geçirme harekatını başlatan kişi kimdir ?
Tamgaç Han İbrahim b. Nasr
3.Tamgaç Han İbrahim b. Nasr hangi ünvanla kardeşi Ali Tegin`in jeopolitik haklarına sahip çıktığını ilan etti ? Tamgaç Han İbrahim b. Nasr
4.Tamgaç Han İbrahim b. Nasr hangi ünvanla babası İlig Nasr`ın jeopolitik haklarına sahip çıktığını ilan etti ? Müseyildül-Adl
5.Ülkeyi oğulları arasında idari anlamda taksim eden kişi kimdir?
Tamgaç Han İbrahim 
6.Tamgaç Han İbrahim Köç Tegin Davud b. İbrahim`enereyi taksim etti ? Özkend
7.Tamgaç Han İbrahim Yağan Tegin Şuays b. iİbrahim`enereyi taksim etti ? Tunkent
8.Tamgaç Han İbrahim Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim`e nereyi taksim etti ? Buhara
9.Tamgaç Han İbrahim Yığan Tegin Hızır b.İbrahim`e nereyi taksim etti ? Tirmiz
10.Tamgaç Han İbrahim Hızır`ın oğlu Yusuf`a nereyi taksim etti ? Kuz Ordu
11.Melik Çağrı Bey`in vefatından sonra Merv`de yerine kim geçti? Alp Arslan
12.Tahta çıkan Alp Arslan`ın ilk faliyeti ne oldu ?
Huttal ve Çağaniyan taraftarlarını itaat altına almak
13.Sosyal,ekonomik,sanat,eğitim ve din alanında ülkesinde yürüttüğü reform faaliyetleri ile öne çıkan kişi kimdir ? Tamgaç Han İbrahim
14.Yalnızca siyasi anlamda çöküşün,medeni alanlarda ise gelişme refah istikrar devresinin başladığının habercisi ne olmuştur ?
Ülke`nin Doğu ve Batı şeklinde ikiye ayrılması
15.Tamgaç Han İbrahim `den sonra yerine kim geçmiştir ? 
Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim 
16.Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim tahta çıktığında tahta rakibi olan kişi kimdir ?
Togan Han Şuays
17.Bastırdığı paralarda “Sultanü`ş-Şark ves-Sin”(Doğu`nun ve Çin`in Sultanı ) gibi ilk kez Sultan unvanını kullanarak Selçuklu ve Gazneli sultanlara eşit statüde olduğunun gösteren kişi
kimdir ? Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim
18.Kaynaklarda muhaddis (hadis rivayetçisi) ve hattat olarak kaydedilen han kimdir ?
Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim
19.Ribat-ı Melik`i kim kurmuştur ? Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim
20.Emirü`ş Şuara (şairlerin hükümdarı) Amak el Buhari Türk hakanını,Pergamber dininin yardımcısı ve islamın koruyucusu Doğu ve Çin zemininin sultanı olarak met edilen sultan kimdir ? Şemsül-Mülk Nasr b. İbrahim
21.Batı Türk Hakanlığının son temsilcisi kimdir ? Tamgaç Han Hızır b. İbrahim
22.Hakanül-Muazzam,Burhanüd-Devle,Sultan,Aynü`d Devle ve Kadır Han unvanını kullanan sultan kimdir ? Tamgaç Han Hızır b. İbrahim
23.Tamgaç Han Hızır b. İbrahim saltanatının başında tespit edilen siyasi olaylarda hangi adı kullanmıştır ? Hasan Ay Tegi
31.Kanunların,dini emirlerin,ahlak ve kurallarının bağlayıcılığını kabul etmeyip herşeyi mübah görme anlamı nedir ? İbahiyye
32.Han Ahmed`den sonra muhalifler yerine kimi geçirmiştir ? Mesud b. Muhammed
33.Annesi Melikşah`ın kızı olan sultan kimdir ? Arslan Han
34.Hakanlığın Doğusunda müslüman olmayan unsurlara karşı
verdiği mücadeleden dolayı Gazi unvanıyla anılan sultan kimdir? Arslan Han Muhammed
35.Buharada ilk kez Sadr unvanı verilen kişi kimdir ? Abdül-Aziz
36.Burhan ailesinin kurucusu kimdir ? Abdül-Aziz
37.Abdül-Aziz`in ölümünden sonra yerine kim geçti ? Sadr Ömer
38.Sadr`ı Cehennem diye adlandırılan sultan kimdir ? Burhanüd Din Muhammed
39.Batı Türk Hakanlığının son hakanı kimdir ? Kılıç Arslan Han Osman
40.Batı Türk Hakanlığı`nda bürokrat-ulema çatışmasını Selçukluların kendi lehlerine çözümlemek üzere buhara`da hangi farklı siyasi yapı oluşturmuşlardır ? Al-i Burhan
41.Karluk meselesinin siyasi,sosyal,ekonomik nedenleri nelerdir ?
Karlukların yaşam alanlarının daralması,Karlukların hayvan ve mülklerinin artması ve geniş otlaklara ihtiyaç duyması,devletin asli unsurların Karluklara abancılaşması, Karluklara yerleşik hayata geçmek yada sürgün edilmek arasında seçenek sunmaları, Maveraünnehr`e oğuz göçlerinin artması sonucu Karlukların ekonomik alanının daralması
42.Karlukluların kendi hakanlıklarına ilk isyanı hangi Han`a olmuştur?
Arslan Han Muhammed
43.Sağun Bey adı ile tahta geçen kimdir ? Kılıç Tamgaç Han
44.Karlukların temel geçim kaynağı nedir ? Hayvancılık
45.Batı Türk Hakanlığı hangi savaşla Kara Hıtayların hakimiyeti altına girdi ? Katvan Savaşı
46.Katvan Savaşı kaç tarihinde oldu ? Eylül 1141
47.Buhara ve çevresini kim Karluklardan temizlemiştir ? Çağrı Han Ali
48.Karlukların Maveraünnehr`den tamamen çıkarılmaları kim zamanında olmuştur ?
Kılıç Tamgaç Han Mesud b. Hasan
49.Yazdığı kuran musaflarının satarak geçinen sultan kimdir ? Kılıç Tamgaç Han İbrahim
50.Kılıç Tamgaç Han İbrahim adına basılan son dinar kaç tarihlidir ? 1204 
51.Yakışıklılığı ile meşhur olup Yusuf-ı Sani olarak anılan sultan kimdir? Kılıç Arslan Han
52.Batı Türk Hakanlığına kimler son vermiştir ? Harizmşahlar
53.Doğu Türk Hakanlığını kim kurmuştur ? Arslan Han Süleyman
54.Doğuda müslüman olmayan Türk Moğol unsurlarla İslam coğrafyası arasında set görevi gören devlet hangisidir ?
Doğu Türk Hakanlığı
55.Doğu Türk Hakanlığının temel statejisi nedir ?
Müslüman olmayan Türk Moğol unsurlara karşı ülkeyi savunma, iskan etme ve islamlaştırma yolu ile tehlike olmaktan çıkarma
56.1057-1058 Yılları arasındaki iç siyasi karışıkların bugün açısından en önemli sonucu nedir 
Kaşgarlı Mahmud`un bu vesile ile pek çok beldeyi dolaşıp Divanu Lügatir Türk`ü yazmış olması
57.Doğu Türk Hakanlığı hangi han zamanında fiilen de olmasa resmi olarak Selçuklu devletine tabi hale geldi ? Tamgaç Han Hasan
58.Yusuf Has Hacip Kutabgu Bilig adlı eserini kime ithaf etmiştir ? Tamgaç Han Hasan
59.Doğu Türk Hakanlığını Selçukluların hakimiyetinden çıkarıp Kara Hitay Hakimiyetine kim geçirmiştir ? Yeh-lü Ta-shih
60.Doğu Türk Hakanlığına kim son vermiştir ? Nayman Güçlük
61.Doğu Türk Hakanlığının hangi sultanı Karluk ve Kanglı Türklerinin meselelerini çözmemesi üzerine ülke Kara hitay hakimiyetine girmiş ve son bulmuştur ?
İbrahim b. Ahmed
62.Doğu Türk Hakanlığının son sultanı kimdir ? Arslan Han Muhammed
63.Kara Hıtaylara kim son vermiştir ? Naymanlar 1211
1. hakan ailesinin soyu nereye dayanıyor? Afrasyab
2. Bütün ülkede merkezi otoritenin başında metbu olarak kim tanınmaktadır? hakan
3. Başkent balasagunun diğer adları hangisinde doğru verilmiştir? kara ordu ve kuz 
4. Hakan taht iddiasında bulunanlar karşısında yada jeopolitik haklarını propaganda etmek için han ve hakan unvanının yanında hangisi KULLANMAMIŞTIR?
kara(büyük) kılıç(kararlı) ilig arslan
5. Hanedanın hiyerarşik sırası hangisinde doğru verilmiştir?
hakan-buğra-ilig-teginler
6. Hakan ailesinin en kalabalık üyeleri hangisidir? teginler
7. Hanedan soyundan gelen her yaşta kadının genel unvanı nedir? tarım
8. 8.Sarayın korunmasından sorumlu olan muhafıza ne denilirdi? yatgak
9. Aşagıdakilerden hangisi saray hizmetlilerinden biri değildir? ordu
10. Vezirden sonra hiyerarşide boy beylerinin ünvanı hangisinde doğru verilmiştir?
yafgu-tüksin-inal-tarhan
11. Devletin iç ve dış ilişkilerine yönelik yazışmalar nerede hazırlanmaktadır?
divan-ı tuğra ve inşa
12. Hangisi hakanlık ordusunun kullandığı silahlardan biri değildir?
Ok silah kılıç balta
13. Türk hakanlığının ülkesindeki sosyal hayata dair bilinen bilgilerin pek çoğu hangi esere dayanmaktadır? divanu lugatit-türk
14. İlde(ülkede yada vilayette) yaşayan kavim halk veya reayaya,tüz,budun veya buyun denilmektedir.Buna göre budun nereye tabi idi?
hukuki temeli din olan nama, yani yasaya
15. Aşağıdaki sıralamalardan sosyal yapı hangisinde doğru verilmiştir?
budun-boylar-oymaklar-aileler
16. Pisayada en yaygın kullanılan para hangisidir? dirhem(gümüş)
17. Ortaçağ islam dünyasında bilinen ilk modern nitelikli medrese(semertkand) kim tarafından açılmıştır? tamgaç han ibrahim
18. Şafiler için bağdatta ilk nizamiye medresesi kim tarafından kurulmuştur? nizamülmülk
19. Türklerin islam medeniyetine getirdikleri en büyük yenilik hangisidir? medreseler
20. Kaşgarlı mahmutun meşhur eseri olan divanu lugatit-türk eseri kime sunulmuştur?
halife muktedi
21. Ribat'ı melik(diğer adıyla ribatı murabba) buhara yakınlarında kim tarafından inşa ettirilmiştir? şemsü'l-mülk
1. Böri Tegin ünvanı ile 1073'te başlattığı Maveraünnehir'i ele geçirme harekatını 1041'de tamamlayarak ,Ali Tegin'in çocuklarını ve Gaznelileri bölgeden çıkaran hükümdar kimdir? 
Tamgaç Han İbrahim
2. Tamgaç Han İbrahim 1061 yılında kime elçi göndermiştir? Halife Kaim Biemrillah
3. Tamgaç Han İbarahim ne zaman vefat etmiştir? 1068
4. Şemsü'l-Mülk Nasr b. İbrahim hangi tarihler arasında tahtta durmuştur? 1068-1080
5. Şemsü'l-Mülk Nasr b. İbrahim ile ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır?
Döneminde içerde bürokrat-ulema sınıfı ile mücadele devam etmiştir.
İlk kez Sultan unvanını kullanmıştır
Muhaddis (hadis rivayetçisi) ve hattattır
Yaptığı reform niteliğindeki faaliyetlerle gündeme gelmiştir
6. Şemsü'l-Mülk Nasr b. İbrahim ne zaman vefat etmiştir?
1080
7. Hakanü'l-Muazzam Tamgaç Han unvanı ile anılan hakan kimdir?
Tamgaç Han Hızır b. ibrahim
8. Tamgaç Han İbrahim kimi idam ettirmiştir? 
Seyyid Ebu'l-Kasım es-Semerkandî
9. Hanedan ve bürokrat-ulema çatışması sonucu ,idam edilen Batı Türk Hakanlığı hakanı kimdir? Han Ahmed
10. Arslan Han Muhammed b. Süleyman hangi tarihler arasında hakanlık yapmıştır?
1102-1130
11. Arslan Han Muhammed b. Süleyman ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır
Hanedan ve bürokrat-ulema çatışması sonucu ,idam edilmiştir
Selçuklularla yakın akrabalığı vardır
Hanedan ve bürokrat-ulemâ çatışması ile ülke yeniden sarsılmıştır
Mutasavvıf bir şahsiyeti vardır
12. Burhan ailesinin kurucusu kimdir? Abdü'l-Azîz
13. Katvan Savaşı ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
1141 yılında yapılmıştır
Batı Türk Hakanlığı ,Kara Hıtayların hakimiyetine girdi
Kara Hıtay -Karluk İttifakına karşı yapılmıştır
Kara Hıtaylar Doğu İttifakında yer almıştır
14. Karlukların kendi hakanlıklarına ilk isyanı kime karşı yapılmıştır?
Arslan Han Muhammed
15. Aşağıdakilerden hangisi Batı Türk Hakanlarından değildir?
Tamgaç Han İbrahim Arslan Han Süleyman
Mesud b. Muhammed Han Ahmed b. Hızır
16. Aşağıdakilerden hangisi Doğu Türk Hakanlığı Hakanlarındandır? 
Tamgaç Hasan Han
17. Aşağıdakilerden hangisi Doğu Türk Hakanlığının siyasi politikalarından değildir?
İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları islamlaştırmamak
18. Dindar bir şahsiyet ve Türk boyları arasında islamiyet'in hızla yayılmasında önemli bir rol oynayan Doğu Türk Hakanlığı Hakanı kimdir?
Arslan Han Süleyman
19. Doğru Batı Türk hakanlığını istilâ etmiş olan Selçukluların himayesine girmek ve Sultan Melikşah'ı metbû tanımak zorunda kalan hakan kimdir? Tamgaç Han Hasan
20. Doğu Türk Hakanlığı hakanı ibrahîm b. Ahmed'in Karluk ve Kanglı Türklerinin müsebbibi olduğu meseleleri çözememesi neye neden olmuştur?
Ülkenin Kara Hıtay hakimiyetine girmesine
1. Batı türk hakanlığının yeni hakiminin ,bölgenin eski hakimi Ali tegin 'in jeopolitik haklarına sahip çıktığı ünvanı aşağıdakilerden hangisidir? Tamgaç Buğra Han
2. Tamgaç Han İbrahim ülkesini idari anlamda oğulları arsında taksim etmiştir?Buna göre aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
Köç Tegin Davud. B. İbrahim-Özkend
Yağan Tegin Şuays b. İbrahim -Tünket
Şemsü'l Mülk Nasr b. İbrahim- Buhara
Yığan Tegin Hızır b. İbrahim -Tünket
3. Sosyal,ekonomik,sanat,bilim,eğitim ve din alanlarında ülkesinde yürüttüğü reform niteliğindeki faaliyetlerle gündeme gelen kimdir? Tamgaç Han İbrahim
4. Batı Türk Hakanlığı devletlerin hakimiyet dönemlerinin kronoloji sırası nasıldır
Selçuklular-Kara Hıtaylar-Harizmşahlar
5. Bastırdığı paralarında "Sultânü'ş-Şark ve's-Sîn (Doğu'nun ve Çin'in Sultanı)" gibi, ilk kez "sultan" unvanını kullanarak, hakanların Selçuklu ve Gazneli sultanlarına eşit statüde olduğunu gösteren kimdir? Şemsü'l-Mülk Nasr b. İbrahim
6. Semerkand güzergâhında Buhara yakınlarındaki Harceng'de meşhur olan Ribat-ı Melik'i kim inşa ettirmiştir Şemsü'l-Mülk Nasr b. İbrahim
7. Selçuklu istilası arifesinde Batı Türk Hakanlığı'nın son müstakil hakanı kimdir?
Tamgaç Han Hızır b. İbrahim
8. Kanunların, dinî emirlerin ve ahlak kurallarının bağlayıcılığını kabul etmeyip, her şeyi mübah görme anlamına ne denir? İbâhiyye
9. Tamgaç Han Hızır'ın oğlu olan ve döneminde hanedan ve bürokrat-ulema çatışması ihtilale dönüşen kimdir? Han Ahmed
10. Zerdüştlik karşısında farklı bir zümre kabul edilen maniheistlere denilmekte olup, giderek sapık manasında kullanılmaya başlanan kelimenin ismi nedir Zındık
11. Hakanlığın doğusunda Müslüman olmayan unsurlara karşı verdiği mücadeleden dolayı kaynaklarda "Gâzi" unvanı ile birlikte anılan hakan kimdir
Arslan Han Muhammed b. Süleyman
12. Burhânü'd-Dîn ve Burhânü'l-Mille ve'd-Dîn lakabı ile tanınan ailenin ismi nedir ?
Burhaneddin Ailesi
Al-i Mehmed-i
Âl-i Burhân (Burhan Ailesi )
Mehmed-i Burhan
13. Katvan Savaşı ne zaman yapılmıştır 1141
14. Aşağıdakilerden hangisi Karluk meselesinin nedenlerinden değildir?
Dini etkenlerin rol oynaması
Karlukların mal (hayvan) ve mülklerinin artması ve daha geniş otlaklara ihtiyaç duymaları
Selçuklularla yaptıkları evlilikler sonucu devletin asli unsuru olan Karluklara yabancılaşması
Karlukların yaşam alanlarının daralması
15. Karluk meselesinin çözümlenememesinin nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
Batı Türk Hakanlığı'nın Müslüman olmayan Karahıtây hakimiyeti altına girmes
Büyük Selçuklu devletinin çöküşüne zemin hazırlaması
Bölgeden kovulan Oğuzların güneye göçleri ile,Anadolu'nun Türkleşmesi 
İslam'ın doğu sınırının Müslüman olmayan Türk-Moğol unsurların istilasına açık hale gelmesi
16. Batı Türkistan Hakanlığa kim son vermiştir? Harizmşahlar
17. Batı Türk Hakanlığı ne zaman sona ermiştir? 1212
18. Arslan Han Süleyman aşağıdakilerden hangisini almamıştır?
Balasagun Kâşgar Hotan Nişabur
19. Doğu Türk Hakanlığı izlediği jeopolitik konumu gereğince , doğuda Müslüman olmayan Türk-Moğol unsurlarla İslam coğrafyası arasında sert görevi hangi hakan üstlenmiştir?
Arslan Han Süleyman
20. Bekeç Arslan Tegin Ahmed Gazi gibi, gaza faaliyetlerine bizzat katılan Arslan Han Süleyman ve Yığan Tegin gibi bazı hanedan mensupları hangi unvanı almışlardır
Gazi
21. 1057-1069 yılları arasında yaşanan iç siyasi karışıklığın en önemli sonucu nedir?
Kaşgarlı Mahmud'un Divan-u Lügati't Türkü yazması
22. Yusuf Has Hacib'in meşhur eseri Kutadgu Bilig kim adına ithaf edilmiştir?
Tamgaç Han Hasan
23. Han İbrahim b. Ahmed'e İlig-i Türkmen ünvanını kim vermiştir
Yeh-lü Ta-shih
1. Aşağıdakilerden hangisi Nihavend Savaşı için söylenemez
İslam tarihinde Fethu'l fütuh olarak anılır
Hz. Osman döneminde gerçekleşmiştir
İran kapıları Müslümanlara açılmıştır
642 yılında gerçekleşmiştir
2. Aşağıdakilerden hangisi Hz. Ömer in Derbend fethine memur ettiği komutandır
Süraka b. Amr
3. Aşağıdakilerden hangisi Sind Bölgesinde İslam hakimiyetini sağlayan komutandır
Muhelleb b. Ebu Sufra
4. Aşağıdakilerden hangisi Ziyad b. Ebih Basra nın valiliği dönemi için söylenemz
Horasan ve Sistan da planlı bir askeri harekat başlattı
Merv,Herat ve Nişabur a asker yerleştirildi
Merv Horasan eyaletinin askeri üssü haline getirildi
Beykent fethedilerek Buhara üzerine yürüdü
5. Aşağıdakilerden hangisi Türklerle müslüman araplar arasındaki ilişkilerde hizmet dönemi olarak incelenir
Hendek savaşında Hz.Peygamberin Türk çadırında kalması
Hz. Ömer zamanındaki islam fetihlerinde başlayan Emevilerin yıkılışna kadar süren dönem
Abbasi halifelerinin Türklere hilafet ordusunda yer vermesi ile halifeliğin siyasi ve idari hayatında etkili olduğu dönem
Dandanakan savaşı ile başlayan Seçuklu Türklerinin hakim olduğu dönem
6. Aşağıdakilerden hangisi Maverunnehir de fetehedilen ilk şehirler arasında yer almaz
Ramisen Badegu Nesef Sağaniyan
7. Aşağıdakilerden hangisi Buhara ile Ceyhun un ötesindeki toprakları fethederek bu bölgede İslam hakimiyetini tesis eden komutandır
Kuteybe b. Muslim
8. Aşağıdakilerden hangisi Hazarlara İslamiyeti öğretmek için gönderilen alimlerden biridir 
Abdurrahman el Havlani
9. Aşağıdakilerden hangisi Mu'tez devrinde Türkler için söylenebilir
askeri açıdan güçlü siyasi açıdan zayıftılar
siyasi ve askeri açıdan oldukça güçlü idiler muhalif gruplar bu dönemde zayıftı
siyasi alanda varlıklarını hissettirdiler fakat muhalif gruplarda bu dönemde güç topladılar
mhalif grupların baskısına boyun eğip geri hizmete başladıkları dönemdir
10. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyeti en erken kabul eden Türk boyudur
Oğuzlar
11. Aşağıdakilerden hangisi "Daru'l Harb" kelimesinin diğer ifadesidir
Daru'l Cihad
12. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyeti resmi din olarak kabul eden ilk Türk devletidir
İdil Bulgar Devleti
13. Türklerin Müslüman olduktan sonra fıkıhta benimsediği mezhep hangisidir Hanefi
14. Aşağıdakilerdehn hangisi Tuluniler için söylenemez
Mısır ve Suriyede hüküm sürmüşlerdir
Kurucusu Ahmet isimli bir Türk komutandır
Fatimiler tarafından son verilmiştir
Mısır bu dönemde altın çağını yaşamıştır
15. Aşağıdakilerden hangisi İhşidiler için söylenemez
Devletin adı Halife Razı nın verdiği unvanla tarihe gecmiştir
Kurucusu Muhammed b. Tugç tur
Abbasiler Rem le şehrini Hamdanilere Suriyenin kuzeyini vermek zorunda kaldılar
Abbasiler Mısır ı işgal ederek son verdi
16. Aşağdakilerden hangisi İdil Bulgar Dev. hakkında bilgi edinmemizi sağlar 
Rus kronikleri
17. Aşağıdakilerden hangisi İdil Bulgar dev. komşusu değildir
Kıpkaçlar Udmurtlar Başkurtlar Oğuzlar
18. Aşağıdakilerden hangisi İdil Bulgar dev. İslamiyeti kabul etme sebeplerinden biridir
Bizansa karşı Abbasilerle ittifak kurmak
Rus baskısından kurtulmak
Abbasi dev. baskıları ve saldırıları
Hazarlara karşı Abbasi desteğini almak
19. Aşağıdakilerden hangisi Rus kroniklerinde İdil Bulgar dev. hükümdarlarına verilen isimdir Knez
20. Aşağıdakilerden hangisi Gazneli Mahmud un hocası ve şeyhi olan ilim adamıdır
Hoca El bulgari
Hoca Ahmed Bulgari
Tacettin Yunus b. Bulgari
Ebu Ali Hamid b. İdris El Bulgari
21. Aşağıdakilerden hangisi İdil Bulgar Dev. ithal ettiği ürünlerinden değildir
Cam halı süs eşyası kürk
22. Aşağıdakilerden hangisi Türk Hakanlığı için söylenemez
Rus bilgin Grigorev bir çalışmasında Kara unvanına nispeten Karahanlılar suni ismini vermiştir
Bilinen ilk hakanı Bilge Kadır Han dır
Tarihte ilig hanlar yada buğra hanlar suni ismiyle de anılmışlardır
Uygur Kağanı ile aynı kökten geldikleri bilinmektedir
23. Aşağıdakilerden hangisi Karlukların dokuz boydan oluşan birliğin üçünü temsil eden boydur çiğiller
24. Aşağıdakilerden hangisi Karlukların son vererek Türk Hakanlığının kuruluş devresini başlattığı boydur türgişler
25. Aşağıdakilerden hangisi Türk hakanlığının kuruluşunda var olan boylardan değildir
Bulaklar egdişler oğuzlar tuhsiler
26. Aşağıdakilerden hangisi Tuhsiler için söylenemez
zenginlikleri at koyun otağ ve çadırdır
ili ırmağı kıyılarından çu ırmağının ağzına kadar uzanan bölgede önemli rol üstlenmişlerdir
başkanlarına Turksin denilmektedir
lazne ve ferahiye adıyla iki boyu vardır
27. Aşağıdakilerden hangisi Ezgişler için söylenebilir
Yağmadandır ve Topuzguzlarla karışmış bir kavimdir
Başkanlarına yağlila denmektedir
En çok at eti yemektedirler
Çin kaynaklarında mou-tse ile aynı boy olarak gösterilirler
28. Aşağıdakilerden hangisi Yağmaların sınırları için söylenemez
güneyinde kçua nehrine karışan huland nehri vardır
kuzeyinde çiğiller bulunur
doğusunda topuzguzlar vardır
batısında karluklar bulunur
29. aşağıdakilerden hangisi Yağmaların topluluk olarak geçtiği kitabedir taryat kitabesi
30. Aşağıdakilerden hangisi İslam kaynaklarına dayanarak ortaya atılan Yağma tezinin ana hatlarından biri değildir
yağmalara kara yağma denmesi
Kaşgar ın yağma yurduna komşu olması ve aile mezarının Kaşgar da olması
Uygurlarla başarılı savaşlar yaparak Türk boylarını itaat alıa alması
Karlukların batı Türkleri ülkesinde varlık gösterememesi
31. Aşağıdakilerden hangisi birbiriyle siyasi ilişkileri bulunan Türk hakanlığı - Samani yöneticileridir
Bilge Kadır Han - Nuh b. Esed
Ogulcak Kadır Han - Nuh b. Esed
Bazir Arslan Han - Ahmed b. Esed
Bilge Kadır Han - Ahmed b. Esed
32. Aşağıdakilerden hangisi Türkl hakanlığı sıralamasında kronoljik olarak doğrudur
Bilge Kafır Han - Arslan Han - Bazir Arslan Han - Baytaş Arslan Han
Bilge Kadır Han - Baytaş Arslan Han -Arslan Han -Togan Ahmed b.Ali
Bilge Kadır Han-Baytaş Arslan Han -Bazir Arslan Han-Togan Han Ahmed b.Ali
Bilge KAdır Han -BAzir ARslan Han-Arslan Han-Satuk Buğra Han
33. Aşağıdakilerden hangisi Satuk Tegin için söylenemez
ruyasında müslüman olmuştur
islami ismi Abdulkerim dir
Balagasun ve Atbaşını ele gecirmiştir
Kara hakan ve Buğra Han unvanlarını almıştır
34. aşağıdakilerden hangisi Kutb sözcüğü için doğru anlamı verir
müslüman toplumlarda değişim ile din arasındaki ilişkiyi kuran fetva veren din adamı
bina kapılarının üzerindeki kemer deseni
islam tasavvufunda veliler piramidinin en tepesindeki kişi
islam dunyasında en ustteki din alimlerinin yardımcılarına verilen isim
35. Aşağıdakilerden hangisi Baytaş ARslan han zamanında ülkenin batısında Samanilerle ilişkileri yönetiyordu İlig Tonga Süleyman
36. Aşağıdakilerden hangisi Buğra Han Harun un Samani dev topraklarına girmesini meşrulaştıran unvanıdır zahiru'd-da've
37. aşağıdakilerden hangisi Maverunnehr in fethinin sonuçları için söylenemez
islamın yayılmasının Türklerin yayılması ile aynı anlama geldiğini gösteren ik hadisedir
dolaylı olan abbasi Turk Hakanlığı ilişkileri doğrudan gerçekleşmiştir
Türk Hakanlığı ile Gazneliler arasında rekabete sebep olmuştur
Türk Hakanlığının sınrıları batıda toros dağlarından doğuda dicle nehrine kadar genişlemiştir
38. Aşağıdakilerden hangisi Semerkand görüşmesinin temel nedenleri arasında yer almaz
kalabalık oğuz gruplarının Horasan a saldırılarını engellemek
Ali tegin i bertaraf etmek
Gazneli Mahmud un Hindistan seferinde rahat etmek istemesi
Gazneli mahmud un Togan Han ile işbirliği yaparak Kadır Han Yusuf u bölgeden uzaklaştırmak
39. Aşağıdakilerden hangisi Türk Hakanlığı ile Oğuzlar arasında oluşan ilişkiler hakkında doğruyu verir
Türk Hakanlığında yaşayan Oğuzlar daima denetim altında tutuldular
bu dönemde Selçuklu Oğuzlarının Maverunnehr e girmesinin yolu açıldı
Turk Hakanlığı Oğuzların savaşçı gucunden faydalanabilemk için onlara imtiyaz tanıdı
Gaznenilere karşı kurulan Ali Tegin - Harizmsah Harun ittifakında Selçuklular gazneliler tarafında bulundu
40. Aşağıdakilerden hangisi Gaznenilerin Harizm işgal etmesinin ardından oluşan olaylardan değildir 
Turk Hakanlığı Ceyhun un batısında üstünlüğünü Gaznelilere kaptırdı
Turk Hakanlığının Halife ile doğrudan teması kesildi
İslam ın doğusunda üstünlük Gaznelilere gecti
Türk Hakanlığının Dev. statüsünde büyük değişikliklere yol açtı
41. Aşağıdakilerden hangisi Türk Hakanlığı ulkesinin en verimli ve ekonomik olarak en gelişmiş bölgesidir
Zerefşan Vadisi