BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ

Büyük Selçuklu Tarihi 1. ve 2.

SELÇUKLU TARİHİ 1. Ve 2. Ünite Özetleri

1. Kuruluş Dönemi: Bilinen ilk atası dukaktır.

Dukak, oğuzların yenikent yabgusunun hizmetindeki sübaşı (ordu komutanı) idi. “demir yaylı” lakaplıydı.

Dukak ölünce oğlu Selçuk sübaşı oldu.

Selçuklular oğuzların Kınık boyundandır.

Uygurların yıkılması ile oluşan göç dalgası yüzünden sürekli yer değiştirdiler.

10. yüzyılın ikinci yarısında (950 – 960) cend e göç ettiler.Ve burada Müslüman oldular.

Samanoğulları ve karahanlılar ile bazen ittifak bazen de küçük çaplı savaş ilişkileri oldu.

Samanoğulları oğuzlardan (Selçuk) daha fazla yararlanmak için nur köyünde yurtluk verdiler.

Selçuk bey 1009 yılında ölünce ölen oğlu mikailin oğulları çağrı ve tuğrulu lider gibi yetiştirdi.

Ölünce oğlu arslan yabgu yönetime geçti. Fakat çağrı ve Tuğrul amcalarına karşı mesafeli idiler.

Müslüman olan oğuzlara Türkmen denilmeye başlandı.

Karahanlıların baskılarından bunalan Tuğrul ve çağrı beyler yönlerini batıya çevirdiler.

Çağrı bey rum Azerbaycan üzerinden hızla gürcüstan ve kars ani önlerine kadar akınlar yaptı.1016-1021

Birçok esir ve ganimet elde etti. Rum ülkesinin fethedilebilir olduğunu gösterdi.

Bizans türk akınlarına karşı koyamayan Ermenileri 1020 – 1060 yılları arasında iç anadoluya göçettirdi.

Arslan yabgu gazneli mahmud tarafından hile ile yakalanarak hapse atıldı ve orada öldü.

Arslan yabgunun boyu aşırı göç ve asayişsizlik sebebiyle sık sık gazneli mahmud tarafından cezalandırıldı.

Karahanlı hükümdarı ali tegin Selçukluları parçalamaya çalıştı, olmadı. Savaştı yine muvaffak olamadı.

İslamlık ile birlikte kuzeyden kuzeye olan türk göçleri artık güneye yani horasan ve iran üzerine olmaya başladı.

Maveraünnehirde barınamayınca musa yabgu çağrı ve Tuğrul önderliğinde horasana göç ettiler.1035

Horasan veziri “bunlar sıradan göçebe çobanlara benzemiyor” diye endişelendi.

Sultan mesud nesa bölgesinde üzerlerine ordu gönderdi ve yenildi.

Savaş sonrası nesa tuğrula, dihistan çağrıya, ferave de musa yabguya verildi. Gazneliler ile geçici sulh sağlandı

Artan nüfus ve yağma karşısında bunalan sultan mesud sarahs da Selçuklulara ordu gönderdi ama yine yenildi.

Nişabur Tuğrul bey adına alındı. Hutbe okundu.

Çağrı bey sultan mesud un karargahına saldırdı. Sultan hiddetlenerek çağrı bey ordusunu bozguna ugrattı.

Sultan mesud ve Selçuklular talb-ab da tekrar karşılaştı ve Selçuklular tekrar yenildi ve çöle çekildi.

Kışı her iki ordu da çok sıkıntılı geçirdi. Özellikle gazne ordusu yıprandı.

Ağırlıklarını kuzeye gönderen Selçuklular moralce çöken gazne ordusuna son darbeyi indirmeye karar verdiler.

Yorgunluk ve susuzluğa dayanamayan gazne ordusu kendinden beş kat küçük Selçuklulara yenildi.

Dandanakan savaşının (1040) ardından devlet kuruldu ve Tuğrul (sultan) çağrı (melik) ve musa yabgu paylaşıldı

2. Tuğrul Bey Dönemi

Dandanakan zaferinden sonra Tuğrul bey heryere fetihname göndererek bağımsızlıklarını duyurdu.

Çağrı bey gaznelilere akın ve fetihlere devam etti.belh toharistan ve huttalan ele geçirdi.

Musa yabgu da herat ve sistan ı fethetti.

Sultan mesud şah melike harizm i vermişti. O da isyan eden İsmail den harizmi aldı.fakat çağrı ve Tuğrul beyler birleşerek şah melik i başkent urgenç te yenilgiye uğrattı ve gazne bertaraf oldu.

Kirman eyaleti de kavurt bey tarafından fethedilip kirman melikliği kuruldu.(ilk meliklik…)

Sonraları Tuğrul bey amca ve kuzenleri kutalmış, alp sungur, İbrahim yinal ile birlkte güneye yöneldi. Irak İsfahan (çok beğendi) rey fethetti.

Emevler ve abbaslerin iy dönemlerinde iyice gerileyen Bizans Abbasilerin zayıf dönemlerinde kaybettiği tprakları geri kazanmıştı. Bunu Selçuklular tersine çevirmeye başlamışlar ve islamın da sancağı olmuşlardı.

Bizans 1045 yılında kaybettiği toprakları geri almak için gürcü prensi liparit komutasında ordu gönderid ama Tuğrul beyin erken haber alması ile kutalmış komutasındaki Türkler savaşı kazandı.

Brahim yinal komutasındaki Türkmenler gürcü prens liparit ile pasinlerde karşılaştı ve yenildi. Ganimet çoktu.

Esir olan liparit karşılığında istanbulda halife ve Tuğrul bey adına hutbe okundu.

Tuğrul bey doğu anadoluda biriken Türkmenlere yol açmak için anadoluya sefer yapmaya karar verdi.

Halife, Tuğrul beye elçi göndererek büveyhoğullarına dokunmamasını istedi. Çünkü iki güçlü devlet arasında denge politikası gütmek istiyordu.

Büveyhi emiri ile Bağdat türk komutanı arslan besasiri arasındaki sertlikten bunalan Abbasi halifesi Tuğrul beyi yardıma çağırdı, fakat seferde olan bey bu çağrıya 7-8 oyaladı.

1054 yılında Tuğrul bey hacca gitmek, yolun eşkıyalardan temizlemek, Fatımileri dizginlemek amaçlarıyla Bağdat seferi yapmaya karar verdi.

Türk askerleri Bağdat içerisinde saldırıya uğrayınca Tuğrul bey büveyhilere son verdi. Halife ile arası açıldı,

Halifelik gelirlerinin arttırılması için çağrı beyin kızı Hatice arslan ile evlendi.

Tuğrul bey karışıklık üzerine bağdata şahne (askeri vali) tayin etti.

Bağdattan kaçan arslan besasıri bazı Fatımi emirlerinin desteği ile isyan başlattı. Tuğrul bey sefere çıkıp sincar ve ahalisini zaptetti.

İbrahim yinal Musul valiliğine atandı.

Tuğrul bey ikinci defa bağdata girdi ve halife kaim bi emrillahca çeşitli unvanlar verilerek onurlandırıldı.

Tuğrul bey halifenin kızı ile siyasi ilişkileri güçlendirmek için evlendi (halife çok zor ikna oldu) .

Tuğrul bey kardeşi çağrı ve amcası  musa yabguya kut anlayışında olmadığı kadar imtiyazlar verirken, batı yolunu açan İbrahim yinal ve güney fatihi kutalmışa vermemiştir. Bu da onları küstürmüştür.

İbrahim yinal ilerleyen yıllarda sürekli isyan hareketinde bulundu, hatta hemedan da Tuğrul beyi yenilgiye uğrattı. Yegeni alp arslan amcasını kurtardı ve İbrahim yinal yay ile boğularak öldürüldü.(kanı akmaması için..)

23 yıl saltanat süren Tuğrul bey çok sayıda cami medrese çeşme vs. yaptırmıştır.

3. ÜNİTE-                                                                   

Sorular

1- Tuğrul Bey kimi veliaht ilan etmiştir?

     Çağrı Bey'in oğlu Süleyman'ı

2-Tuğrul Bey vefat edince kimler taht mücadelesine girdiler?

Çağrı Bey'in oğulları, Arslan Yabgu'nun oğlu Kutalmış, İnanç Yabgu

3- Tuğrul Bey'in velahtı Süleyman adına hutbe okutulup tahta oturmasına rağmen tahtı niye Alparslan'a bırakmıştır?

Alparslan Kutalmış'ı yenmiştir ve bu savaşta Kutalmış ölmüştür. Ayrıca diğer rakiplerinide yendiği için Süleyman Alparslan'karşı gelemeyeceğini anlamıştır.

4-Müsadere ne demektir?

 Müsadere devlet memurlarınn, görevleri sırasında makamlarının gücünü kötüye kullanarak haksız kazanç edindikleri gerekçesiyle, servetlerine elkonulmasıdır.

5-Nevbet nedir?

Nevbet çaldırmak, hutbe okutmak, para kestirmek gibi önemli saltanat alâmetlerinden biriydi. Bağımsız hükümdarlar günde beş ezan vakti, vasallar ise üç vakit saraylarının kapısında davul (tabl) vurdururlardı, buna nevbet denirdi.

6-Halife’nin Tuğrul Bey’in vefatı üzerine Selçuklu idaresinden kurtulmak, yeniden siyasî güç elde etmek için aldığı başlıca tedbirler nelerdir?

Halife el-Kaim Biemrillah, Selçuklular’la yapılmış olan anlaşmayı Tuğrul Bey’in hayatıyla sınırlı sayarak hutbeden onun adını çıkardı. Ayrıca Selçuklu devletine tâbi olan bölge emirlerini, Selçuklu idaresinden kurtulmak konusunda istişare etmek üzere Bağdad’a çağırdı. Halife bununla da yetinmeyerek, Selçuklular’ın Irak umumî valisi (amîd) olan Ebû Said Kainî’ye, Tuğrul Bey öldüğüne göre görevinin sona erdiğini bildirdi. Bunun üzerine Bağdad’da oturmakta olduğu sarayı surlarla tahkim eden amîd, Selçuklu sarayı önündenevbet çaldırmaya devam ederek, bir süre halifeye karşı direndi. Selçuklu Devleti’nin diğer görevlileri de,kendilerini güvende hissetmedikleri için onun etrafında toplandılar.

Halife, halifeye karşı koyanlarla savaşılması gerektiğine dair bir fetva aldı. Hattâ başlıca görevi vergi toplamak olan amîdi tutuklayıp bu zaman içerisinde topladığı vergileri de geri aldı.

7-Halife el-Kaim Biemrillah tüm bu yaptıklarına rağmen, Alparslan adına hutbe okutup Selçuklu egemenliğini neden tanımıştır?

Musul emiri Müslim b. Kureyfl’in Selçuklu sarayını ve Bağdad’ı istilâ girişiminde bulundu. Müslim’in bu

teşebbüsü, siyasî ve askerî gücü büyük ölçüde zaafa uğramış olan halifeliğin bu tür müdahalelere müsait hale geldiğini gösteriyordu. Yani Musul Emiri de tıpkı Selçuklular gibi, Halife’yi kendi denetimi altına almak istiyordu. Halife el-Kaim Biemrillah, Müslim’in cüretine bakarak, bu zamana kadar takip ettiği Selçuklu aleyhtarı politikanın aksine, hiç bir itirazda bulunmadan Bağdad camilerinde Alp Arslan adına hutbe okuttu (27 Nisan 1064). Bağdad’da Alp Arslan adına para kestirildi. Halife, Selçuklu elçisi ve devlet erkânının hazır bulunduğu bir toplantıda, siyasî yetkilerini sultana bıraktığı malum anlaşmayı yenilemeye mecbur oldu.

8-Alparslan tahta geçtikten sonra batı yönünde genişleme siyaseti ilk olarak rum gazasına çıktı.

9-Cizye ne demektir?

İslâm devletlerinde müslüman olmayan ahâliden alınan baş vergisine denir.

10-Ani Kalesi kimlerle savaşılarak alınmıştır?

Bizans

11-Halife Alparslan'a "Fethin Babası" ünvanını ne zaman vermiştir.

Ani kalesinin fathinden sonra

12-Alparslan yerine kimi veliaht ilan etmiştir?

Oğlu Melikşah'ı

13-Alparslan'nın veziri kimdir?

Nizamülmülk

14-Terken Hatun kimdir?

Alparslan'ın oğlu Melikşah'ın eşidir. Karahanlı melikesidir. Terken, bu Hatun’un özel ismi olmayıp, Karahanlı melikelerine verilen Türkçe bir unvandır.

15-Şehzadelerin isyanlarının asıl amacı nedir?

Şehzâdelerin çıkardığı isyanları, ülkenin hanedanın ortak malı sayıldığı  için bir nevi pay almaya yönelik girişimler olarak görmek doğru değildir. Çünkü bunlar küçük bir alanda bağımsızlık kazanmayı değil, Selçuklu Devleti tahtını ele geçirmeyi hedeflemişlerdir.

16-Alparslan'nın Dest-i Kıpçak ve Cend seferinin amacı nedir?

Gayrı müslim Türkler’le işbirliği ederek ticaret yollarının güvenliğini bozan Kıpçak ve Türkmenler’i

cezalandırmaktı.

17-Kavurt Bey neden isyan etmiştir?

Melikşah’ın veliahtlığını kabul etmediği için

18-İkinci Kafkasya Seferinin nedenleri nelerdir?

Yakındoğu Türklüğü’nün belkemiğini oluflturan Müslüman Oğuzlar’ın Hazar Denizi’nin güneyinden göçüne paralel olarak, gayrı müslim soydaşları da, kuzeyden göç ediyorlardı. Peçenek, Oğuz ve Kıpçak boylarının kalabalık kitleler hâlinde gelişi, Kafkaslar ve Karadeniz’in kuzeyinde, Balkanlar’da çalkantılara yol açmakta idi. Nitekim bu yüzden Kafkaslar’dan güneye inen Kumuk ve Alanlar’la Hazarlar’ın kalıntıları Azerbaycân’da büyük sarsıntı yarattılar. Buralarda Selçuklular’a bağlı olarak hüküm süren fieddadî ve fiirvanflahlar gibi emirlikler onlara karflı koyamadılar. Bu yüzden Gürcü/Abhaz meliki Bagrat, fieki’yi istilâ edip Berdaa’ya kadar ilerledi. Anadolu’ya giden göç yollarının kesilmesi gibi olumusuz bir sonuç da doğuracak olan bu durum, Alp Arslan’ı yeni bir batı seferine mecbur etti.

19-Selçuklu Sultan ve Hanedan üyeleri,  Selçuklu Devleti’nin kuruluşunda büyük emek ve zahmetler çekmiş olan Türkmenleri yurt bulmaları için Anadolu'ya yönlendirmişlerdir.

20- Bizans imparatorluğu giderek büyümekte olan Türk tehlikesinin farkında olmasına rağmen neden zamanında önlem alamamıştır?

Yaşanan taht ve nüfuz mücadeleleri  devleti zaafa uğratmış  bulunuyordu. Eyaletlerdeki askerî kuvvetler oldukça güç kaybetmişti.

21-Alparslan'ın Suriye Seferinin nedenleri nelerdir?

Fatimîler’in Bizans ile ittifakları ve takip ettikleri dinî siyasetin ve sünnî islâm dünyası için tehdit oluşturması

22-Fersah?

islâmî uzunluk birimi olup 3 mile eşittir. Bir mil yaklaşık 2 km. olduğuna göre bir fersah da 6 km.dir.

23-Malazgir Savaşı:

İmparator Diogenes'ın ordusu sayıca üstündü. 26 Ağustos 1071 Cuma günü yapılan savaşta Alparslan kazanmıştır.

Savaş sırasında Peçenek ve Uz askerleri de daha önce sözleştikleri gibi Selçuklu saflarına geçtiler. Bizans ordusunda bulunan bu gayrı müslim Türkler’in, Selçuklu ordusu çevresinde keşif yaparlarken, aynı dili konuştuklarını duyunca, savaş sırasında taraf değiştirmek için anlaştıkları rivayet edilir.

24-Alparslan'nın kullandığı savaş taktikleri nelerdir?

Sahte Ricat-Turan Taktiği-Kurt Oyunu

25-Sahte Ricat ?

Türkler’in çok eski zamanlardan itibaren Malazgirt’te, Mohaç’ta hattâ Preveze’de uyguladıkları bir harp taktiğidir. Düşmana saldıran askerler yenilmiş gibi yapıp süratle geri çekilirken, yanlarda önceden pusuya yatırılmış olan birlikler çıkarak düşmanı arkadan çevirir ve bir çember içerisinde kalan düşmanı imha ederlerdi.

26-Malazgirt savaşı sonuçları nelerdir?

 Esir düşen imparator Diogenes serbest bırakılması halinde şu hususları yerine getirmeyi taahhüd ediyordu.

• İmparator serbest bırakılması karşılığında 1,5 milyon dinar fidye verecek

• Bizans Devleti yıllık 360.000 dinar vergi ödeyecek

• Selçuklu Sultan’ı talep ederse, İmparator askerî yardımda bulunacak

• Tahtını muhafaza edebildiği takdirde, önceden Müslümanların elinde olan Antakya, Urfa, Malazgirt ve Ahlât’ı Selçuklular’a terk edecek

• Bizans ülkesindeki tüm Müslüman esirler serbest bırakılacaktı.

Diogenes daha Sivas’a vardığında tahtının Mihail VII. Dukas tarafından ele geçirildiğini öğrendi. Yine de Alp Arslan’ın yardımına da güvenerek mücadeleye devam etti ise de kazanamadı ve öldü. Bu nedenle antlaşma geçersiz oldu.

27- Malazgirt zaferinin Türk Tarihi bakımından önemini nasıl açıklarsınız?

Bizans’ın Türkler’i Anadolu’dan atmak için, büyük fedakârlıklara katlanarak hazırladığı ordusu bu savaşta

imha oldu. Dolayısıyla Türk akınlarını durduracak ciddi bir güç kalmayınca, Türkler Anadolu’ya güvenle yerleşmeye ve bu toprakları yurt tutmaya başladılar.Klasik:Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı :)

30-Alparslan'ın Türkistan Seferinin nedeni nedir?

-Karahanlılar ile yaşanan sınır çatışmaları

- Karahanlılar’la, Alp Arslan’ın Toharistan melikliği sırasında da eksik olmayan sınır çatışmaları, şimdi damadı Şemsülmülk Nasr Han ile oğulları Ayaz ve İlyas arasında da sürüyordu. Nasr Han’ın doğuda meşgul olmasından yararlanan Toharistan meliki Ayaz onun topraklarına saldırdı. Geri dönüp Ayaz’ı yenilgiye uğratan Han, Selçuklu melikine ağır kayıplar verdirdi. Ayrıca Alp Arslan’ın kızı olan eşini de, kardeşi lehine casusluk yaptığı suçlamasıyla döverek ölümüne sebep olması

Alp Arslan bu gelişmeler üzerine Karahanlı hükümdarını cezalandırmak için

31-Alparslan hangi sefer sırasında ve nasıl ölmüştür?

Türkistan seferi sırasında ölmüştür. Sefer sırasında Barzam kalesinin direnişiyle durakladı. Batınî inanışlı olduğu söylenen Yusuf el-Harezmî adlı kale komutanı, daha fazla direnemeyeceğini anlayınca teslim olmaya karar verdi. Ancak rivayete göre sırları ortaya çıkmasın diye karısı ve çocuklarını kendi elleriyle öldüren Yusuf, bir suikast plânı yaptı. Sultan’ın huzuruna çıkarıldığında çizmesinin koncuna sakladığı hançeri çıkarıp üzerine atıldı. Alp Arslan ve komutanlarından Gevherâyin ağır şekilde yaralandılar. Yusuf, Sultan’ın adamları tarafından hemen orada öldürüldü. Ancak Sultan Alp Arslan da aldğı yaraların tesiri ile dört gün sonra 25 Kasım 1072 tarihinde şehit oldu. Cenazesi Merv’e getirilerek, orada babası Çağrı Bey’in yanına defnedildi 

32-Alp Arslan’ın tahta geçişi sırasında karşılaştığı başlıca sorun nedir?

Kutalmış isyanı

33- Alp Arslan’in Birinci Kafkasya ve Azerbaycân seferinde nereler fethedilmiştir?

Meryemniflîn, Ahalkelek, Sürmeli, Ani

34- Alp Arslan’ın ikinci Kafkasya Seferinin sebebi

Hazar’ın kuzeyinden Avrupa’ya göç eden Oğuzlar’ın yarattığı karışıklık

35- Alp Arslan’›n Suriye seferinin amacı?

Fatimîler’i cezalandırmak 

4.Ünite-    

1-Melikşâh'ın tahta çıktığında karşılaştığı isyan?

  Amcası Kavurt isyan etmiştir. Yapılan savaşı, Nizamülmülk’ün başarılı sevk ve idaresinin de katkısıyla Melikşah kazandı. Savaşta iki oğlu ile birlikte esir edilen Kavurt Bey, yay kirişi

ile boğdurulmak suretiyle öldürüldü.

2- Melikşâh'ın tahta çıktığında en büyük destekçisi kimdir?

Veziri Nizamülmülk

3-Atabeg ne demektir?

 Ata ve bey kelimelerinden meydana gelmiştir. Sultanların oğullarını eğitmeleri için tayin ettikleri hocalara verilen unvandır. Atabeyler,şehzâdelerle birlikte kendilerine ikta edilen eyâletlere giderlerdi. Ancak şehzâdeler çocuk yaşta oldukları için, vilayetin idare yetkisi atabeyin elinde olurdu. Hükümdar değişikliklerinde yanlarında bulunan melik adına mücadeleye girer, melikin annesi ile evlenip konumlarını güçlendirebilirlerdi. Zaman içerisinde Selçuklu devlet otoritesinin zaafa uğraması üzerine bu atabeylerden bazıları kendi hanedanlarını kurmayı başarmışlardır. Toğteginliler, Zengiler ve ildenizliler bunlardan bazılarıdır.

Çetr ne demektir? 

Saltanat alâmetlerinden birisi olup,atla yolculuk sırasında,sultanın biraz arkasından atla gelen çetircinin taşıdığı saltanat şemsiyesidir.

Melikşah'ın Birinci Türkistan Seferinin nedenleri nelerdir?

-Batı Karahlıların Selçuklu sınırlarına saldırmaları ve Tirmizi ele geçirip, Belh'e saldırmaları.

-Gaznelilerinde bu karışıklıklardan yararlanarak Selçuklular’a karşı harekete geçti Toharistan’a giren Gazneli kuvvetleri, Sultan’ın amcası Melikülümerâ Osman’ı yenilgiye uğratıp esir alması

* Melikşâh devletin başkentini Rey’den nereye taşımıştır?

İsfahân’a

Karmatîler Abbasî Halifeliğine karşı 869 tarihinde başlayan Zenci isyanına destek veren ve onunla özdeşleşen bir topluluktur. Kûfe bölgesinden olan Karmatîler, fiiânın ismailiye koluna mensup idiler. Sözkonusu isyan X. yüzyılın başında bastırılsa da, zaman zaman alevlenen hareket, takibat sonucu Hindistan’a kadar yayılma imkânı bulmuştur.

Türkiye Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu:

Kutalmış’ın oğulları, Alp Arslan’a karşı girdiği taht mücadelesini kaybedince hapsedilmişlerdi. Olayların seyrine bakılacak olursa Kutalmışoğulları, Melikşah’ın tahta geçtiği sırada yaşanan karışıklıklardan yararlanarak hapisten kaçmış veya kaçırılmışlardı. Nitekim Güney Anadolu bölgesinde kısa bir süre faaliyette bulunduktan sonra, Suriye’de Büyük Selçuklu aleyhtarı bir mücadeleye karıştılar. Bu olayda bir kardeşi yeniden hapse düşen Süleymaşâh, Halep-Antakya üzerinden Bizans topraklarına doğru ilerledi. 1075 yılında Bizans’a ait İznik (Nikia)’i fethederek kendisine merkez yaptı. Kutalmış’ın oğlu olma ayrıcalığı Süleymanşah’ı, kısa zamanda bir cazibe merkezi ve dolayısıyla etkili bir güç hâline getirdi.

Tutuş'un Şam valiliğine tayini:

*Tutuş; Melikşâh’a sadakâtini sonuna kadar korumuştur. Selçuklu’ya tâbi olmasına rağmen, Irak ve Suriye’de bir Arap devleti kurmak isteyen Müslim b. Kureyş ile, şiddetli bir rekabet içerisinde olmuştur.Onun rakibi olmuştur. Suriye sınırlarını zorlamakta olan Kutalmışoğlu Süleymanşâh da onunla girdiği savaşta hayatını kaybetmiştir. Tutuş, Melikşah’ın ölümünden sonra Berkiyaruk’a karşı girdiği taht davasında hayatını kaybetmiştir

*Kafkasya Seferi nedeni

; Melikşah Sultan Alp Arslan zamanında tâbiyet altına alınan Gürcistan’da, Kral Bagrat’ın yerine geçen II. Giorgi zamanında çıkan karışıklıklar yüzünden sefere çıkmıştır.

 Melihşah'ın Doğu Arabistan-Hicaz-Yeman-Aden Seferinin nedeni ve sonucu nedir?

Nedeni:El-Ahsa ve Bahreyn bölgesinde yaşanan sünniliğe muhalif hareketler, Melikşah’ın

bölgeye bir ordu göndermesine yol açtı. Sonuçları:Bu yerler Selçuklulara bağlandı.Karmatiler cezalandırılmıştır. Fatımîler, Selçuklular karşısında Suriye ve Filistin’de ağır yenilgiler almışlardı. Melikşah Hicaz’a su yolları, sarnıçlar ve ribatlar yaptırırken, hacılardan alınan vergileri de kaldırmıştır.

*Karmatîler ;Abbasî Halifeliğine karşı 869 tarihinde başlayan Zenci isyanına destek veren ve onunla özdeşleşen bir topluluktur. Kûfe bölgesinden olan Karmatîler, fiiânın ismailiye koluna mensup idiler. Sözkonusu isyan X. yüzyılın başında bastırılsa da, zaman zaman alevlenen hareket, takibat sonucu Hindistan’a kadar yayılma imkânı bulmuştur.

* Diyarbekir, genel hatları ile Dicle ve Fırat nehirleri arasında yer alan,Eskiçağda Yukarı Mezopotamya, Ortaçağda el Cezire adı verilen bölgenin bir bölümüdür.Arabistan’dan göç eden Arap kabileler yerleştikten sonra, onların kabile adlarına nisbetle  Diyârımudar (Urfa, Harran, Rakka), Diyârırebîa (Musul, Nuseybin, Sincar) ve Diyarıbekr olarak üç idarî kısıma ayrılmıştır. Bunlardan birisi olan Diyarbekir bölgesi ise Âmid, Mardin, Hısn Keyfâ ve Meyyâfârikîn gibi önemli merkezlerden oluşuyordu.

* Diyarbekir Seferi; Süleymanşah, 1081 yılında Bizans ile bir barış anlaşması yaptıktan sonra, Doğu’ya yönelik bir siyaset takip etmeye başlamıştır. . Melikşah’ın halası ile de evli bulunan Musul valisi Müslim b. Kureyş, Musul’dan Haleb’e kadar olan bölgede bir Arap devleti kurmak istemiştir. Şiî olan Müslim, maksadına ulaşmak amacıyla Fatımî halifesi ile temas kurmuş, açıkça Selçuklu aleyhtarı politikalar takip etmiştir.  Suriye meliki Tutuş’un merkezi olan Dimaşk’ı kuşatmaktan çekinmemiştir. Melikşah, Müslim’in elindeki yerlerden başka, vergi almak yoluyla Haleb’e hâkim olmasını da onaylamış, Tutuş’a da ona dokunmamasını bildirmiştir. Müslim bu sırada Bizanslı bir valinin elinde bulunan Antakya’nın haracını da almıştır. Türkiye Selçuklu Sultanı Antakya’yı fethetmiş bulunuyordu. Tutuş Müslim ve aynı zamanda Süleymanşah karşı karşıya gelmişlerdir. Melikşah bir yandan Süleymanşah’ın ilerleyişini durdurmak, diğer yandan da Fatımîlerle bağlantıları olan Mervanoğulları’nı cezalandırmak üzere Diyarbekir bölgesine bir sefer yapılmasına karar vermiştir. Selçuklu meliklerine has yetkilerle donatılan Fahrüddevle, emrine Gevherayin,Altuntak, Dilmaçoğlu, Çubuk ve Artuk gibi meşhur kumandanlar verilerek Diyarbekir seferine memur edilmiştir. Melikşah’tan korkan Fahrüddevle, Âmid muhasarasını oğlu Zaimüddevle’ye bırakarak, süratli bir harekâtla Mardin, Siirt, Erzen ve Hısn Keyfâ’yı ele geçirmiştir. Mervanî emiri bir kısım topraklarını kurtarmak düşüncesiyle İsfahan’a Sultan’ın yanına gitmiştir. Mervanoğulları’nın elinde ufak bir iki yer dışında sadece Meyyâfârikîn kalmıştır.

* Musul Seferi Müslim b. Kureyş Musul valisi Müslim’in Fatımîler’le işbirliğine teşebbüs etmesi üzerine Melikşah’ın sefere çıkmıştır. Selçuklu ordusu Musul’a vardığında Sultan da şehre ulaşmıştır. Melikşah’ın kardeşi Tekiş isyan etmiştir. Müslim’i huzuruna getirten Sultan, bölge dengelerini dikkate alarak, sahip olduğu yerlerin tamamını kendisine verip, onu yerinde bırakmayı uygun bulmuştur. (Kasım 1085).

*Tekiş'in İsyanı:

Tekiş Melikşah’ın kardeşidir. Birinci Türkistan seferinden sonra ,Melikşah tarafından Toharistan melikliğine tayin edilmiştir. 1081’de Horasan’ın önemli şehirlerinden Merv ve Nişabur’u ele geçirmeye kalkışıp isyan etmiştir. Melikşah’ın Musul seferinde bulunmasından yararlanarak bir kere daha isyan etmiştir. Merv-i Rud’dan Serahs’a kadar olan bölgeyi kontrolü altına almış Serahs’ı kuşatmıştır. Venec’e çekilmiş , Melikşah tarafından takip edilerek Tirmiz’de bir kere daha teslim alınmıştır. (1085) Yeniden isyana teşebbüs edememesi için gözlerine mil çekilerek hapse atılmıştır.

*Suriye (Antakya )Seferi; Türkiye Selçuklu hükümdarının Antakya’yı fethedip Halep kapılarına dayanmış olması onu, Büyük Selçuklu Devleti’nin bölgedeki iki temsilcisi ile karşı karşıya getirmiştir. Müslim b. Kureyş, Süleymanşah’tan Antakya için kendisine haraç ödemesini istemiştir. Süleymanşah ile Müslim arasındaki gerginlik savaşla sonuçlanmıştır. Müslim yenilip hayatını kaybetti (Temmuz 1085) Daha sonra Süleymanşah ile Tutuş arasında savaş olmuştur. Süleymanşah mağlûp olmuş ve hayatını da kaybetmiştir.(Haziran 1086).

Sonuç olarak; Türkiye Selçuklu sultanı bu mücadelede hayatını kaybetmiş oğulları da hapsedilmek suretiyle devleti başsız bırakılırken, Kutalmışoğulları’nın güneye açılan kapıları kapanmıştır.

Nâib: hükümdarın merkezde bulunmadığı zamanlarda,onun bütün yetkilerini hâiz,vezire denk veya ondan daha üst rütbede olan bir devlet görevlisidir. Hükümdarın yerine vezirle birlikte, devlet işlerini usûlüne uygun şekilde yürütebilecek vasıflara sahip olması gerekirdi. 

*İkinci Türkistan Seferi’nin sonucu; Batı Karahanlı toprakları doğrudan Selçuklu Devleti’ne bağlanmıştır. Doğu Karahanlı toprakları tabi olarak Selçuklulara bağlanmıştır. 

Siyaseten katl ne demektir?

 devlete isyan, hükümdarın hayatına kast etme, askerden kaçma gibi devlet güvenliğini ilgilendiren siyasî suçlar kapsamında, suçluların idam edilmesi hadisesidir. 

Müsadere ne demektir?

 Devlet görevlilerinin işgal ettikleri makamın gücünü kullanarak, haksız biçimde edindikleri servetlerine el konulmasıdır.

Üçüncü Türkistan Seferi;

Melikşah ikinci Türkistan seferi ile, Batı Karahanlı ülkesini bir nâib idaresinde doğrudan topraklarına katarak, ulamâ ile hakanlar arasındaki çekişmeyi, Türkistan’daki huzursuzlukları sonlandırmayı hedeflemişti. Ancak kısa bir zaman sonra bunun mümkün olamadığı anlaşıldı. Karahanlılar’a bağlı büyük boylardan Çiğiller ayaklandı.

Selçuklu nâibi olaylar karşısında aciz kalıp Harizm’e kaçtı. Bunun üzerine Kaşgar Hanı’nın kardeşi ve Atbaşı şehrinin hâkimi Yakup Tegin Semerkant’a davet edildi. Ancak onun Çiğiller’in reisini idam ettirerek işe başlaması isyanın büyümesine yol açtı. Bu durumda ülkenin hükümdarı sıfatıyla, meseleyi hâlletmek bir kere

daha Melikşah’a düştü. 1089 yılı sonunda üçüncü defa Türkistan’a sefere çıktı.

 Sonuç:Doğu Karahanlılar ile arada tampon bölge olması için Batı Karahanlı hükümdarı Ahmed Han ‘dan bağlılıktan ayrılmayacağına dair söz aldıktan sonra tahtına iade edilmiştir.

Melihşah ile veziri Nizamülmülk'ün arasının bozulması:

Terken Hatun’un oğlu Mahmud’u veliaht tayin ettirmek, Berkiyaruk tarafını tutan Nizâmülmülk’ün buna engel olmak istemesi, Hatun’la arasındaki düşmanlığı artırmıştır. Terken Hatun Melihşah'ı vezire karşı doldurmaktadır. AyrıcaVezir’in oğulları ve adamlarının fütûrsuz davranışları, artık Melikşah’ı da son derece rahatsız etmekte idi. 

 Nizamülmülk Batınî fedaisi tarafından şehit edilmişir. Nizâmülmülk’ün yerine, Hatun’un veziri Ebû’l-Ganaim atanmıştır.

Melihşah ile Halifenin arasının bozulması: 

Melikşah, Türkistan Seferlerinden sonra Bağdad’a ikinci ziyaretini gerçekleştirmiştir.(Kasım 1091). Halife, 1087 yılında Melikşah’ın kızı Mehmelek Hatun ile evlenmiştir.Cafer adında bir oğulları olmuştur. Mehmelek Hatun, Sultan’a kocasının kendisine ve yanındaki Türkler’e kötü muamele ettiğinden şikayette bulunmuştur. Melikşah bunun üzerine kızını ve torununu derhal isfahan’a getirtmiştir. Mehmelek kısa bir süre sonra vefat ettmiştir. Melikşah bu hadiseyi Halife ile bir hesaplaşma konusu olarak görmüştür. 

 Melikşah’ın kızına kötü davranmasından dolayı aralarındaki ilişki bozulmuştur. Muktedi Siyasi bir güç olarak kabul edilmemektedir. Halife,Selçuklu Sultanıyla siyasi bir çekişmeye girmiştir.

Melikşah Halife’den Bağdat’ı terk etmesini istemiştir.

Melihşah'ın Vefatı:

Halife’ye verilen mühletin dokuzuncu gününde, av etinden zehirlenmek suretiyle hayatını kaybetmiştir. (20 Kasım 1092) Sultan sadece 40 yaşı civarında idi. Sultan Melikşah 20 yıllık iktidarda bulunmuştur. Sınırlarını Çin’den Akdeniz’e kadar genişlettiği Devleti, en parlak dönemini yaşamıştır. Cami, medrese, köprü, su yolu gibi eserlerle imar edildi. Sultan kendisinin de meraklı olduğu astronomi çalışmalarını teşvik için rasathâneler yaptırmıştır.Kendi adıyla meşhur olan Takvim-i Celâlî, bilimsel bir çalışmanın ürünü olup sonraki dönemlerde de kullanılmıştır.